Nuôi dạy con trưởng thành là một hành trình dài và có nhiều thách thức. Tuy nhiên, nếu cha mẹ biết cách dạy con ngoan, hiểu chuyện, độc lập ngay từ bé thì hành trình đi tìm lời giải của “bài toán khó” này sẽ dễ dàng hơn. Cùng Sakura Montessori tham khảo 20 “bí quyết” trong cách dạy con ngoan hiệu quả ngay dưới đây nhé. Hi vọng những thông tin này sẽ giúp cha mẹ thành công trên con đường thực hiện trách nhiệm nuôi dưỡng con không hề đơn giản.
Ngoài ra hãy cùng Sakura Montessori triết lý giáo dục hiện đại giúp ba mẹ có cái nhìn tổng quan hơn về cách dạy con trẻ ngoan mà lấy việc “tôn trọng trẻ” làm cốt lõi nhé!
1. Thế nào là một đứa trẻ ngoan?
Nhiều phụ huynh lầm tưởng những đứa trẻ “gọi dạ bảo vâng” chính là những đứa con ngoan. Trên thực tế, thật khó để tìm ra những tiêu chí đánh giá chính xác tuyệt đối một đứa trẻ là ngoan hay không ngoan. Sakura Montessori xin chia sẻ với cha mẹ một số tính cách, suy nghĩ của một em bé đang được nuôi dạy đúng hướng để trở thành một đứa trẻ ngoan qua các biểu hiện đặc trưng sau đây.
1.1. Tôn trọng người khác
Tôn trọng người khác là việc biết cư xử đúng mực, học hỏi, biết tiếp thu ý kiến, và lắng nghe ý kiến, điểm mạnh của người khác. Hay đơn giản, đó là sự công nhận riêng tư, sở thích, thói quen của những người xung quanh mình. Việc tôn trọng người khác là một đức tính rất quan trọng trong cuộc sống hằng ngày, vì thế cần hình thành ở trẻ đức tính này ngay từ khi còn nhỏ.
1.2. Tự giác và tự lập
Với trẻ em từ 0-6 tuổi, việc tự lập thể hiện trong một số hoạt động đơn giản của cuộc sống như đánh răng, rửa mặt, tự mặc quần áo, dọn dẹp đồ chơi, quét nhà, rửa cốc,…Tất cả những việc trên đều cần đảm bảo vừa sức và phù hợp với lứa tuổi của trẻ. Từ tự biết chăm sóc bản thân, trẻ sẽ dễ dàng học cách biết bảo vệ mình và tự đưa ra những quyết định đúng đắn.
1.3. Trung thực
Tính trung thực, thật thà là gốc rễ của những phẩm chất tốt đẹp khác, hình thành nên nhân cách của trẻ sau này. Sự trung thực có thể được hiểu là sự chân thật trong cuộc sống. Thật thà với chính bản thân mình và với mọi người xung quanh. Con sẽ không nói dối người khác vì bất cứ lí do gì mà thay vào đó sẽ bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc thật sự để cùng tìm ra phương án giải quyết.
1.4. Biết lắng nghe và hợp tác
Trẻ biết lắng nghe người khác bằng cách tập trung vào những gì người khác đang nói. Con không làm gián đoạn, không cắt ngang, và không làm ngơ mà thể hiện sự quan tâm đến ý kiến của người khác. Con biết tôn trọng sự chỉ dẫn của người lớn và hợp tác làm theo. Nếu trẻ từ 3-6 tuổi còn có thể đưa ra ý kiến riêng của mình một cách lịch sự.
>>> Xem thêm : Mách mẹ cách dạy trẻ 3 tuổi sao cho đúng từ Chuyên gia
1.5. Lễ phép với người lớn
Trong giao tiếp hằng ngày giữa người lớn và trẻ nhỏ cũng không thể thiếu sự lễ phép. Hãy dạy trẻ rằng “Dạ – thưa” là những từ mở đầu vô cùng êm ái để người nghe cảm thấy vui lòng, đặc biệt là người lớn hơn mình. Lễ phép không chỉ thể hiện ở câu nói mà còn trong hành động. Từng hành động, lời nói của đứa trẻ lễ phép như một bức tranh đáng yêu lưu giữ lại trong trí nhớ của người đối diện.
1.6. Biết đồng cảm và san sẻ tình yêu thương
Tình yêu thương không chỉ thể hiện qua lời nói mà còn bộc lộ ra các hành động cụ thể. Khi thấy bạn bị ngã, con chạy đến ngay và đỡ bạn dậy. Khi thấy em nhỏ khóc, con nhường đồ chơi mình yêu thích và dỗ dành em. Khi gặp người khó khăn, con biết đồng cảm, san sẻ và nhờ cha mẹ giúp đỡ. Những bài học về tình yêu thương sẽ là hành trang đầy quý giá để con yêu chập chững bước vào đời, giúp con làm quen và có được những người bạn đáng mến.
2. 20 nguyên tắc dạy con ngoan từ bé theo ý kiến Chuyên gia
2.1. Cho trẻ tự do
“Cho trẻ tự do” là nguyên tắc nuôi dạy con hiện đại được đánh giá cao. Cha mẹ hãy cho bé không gian tự do hoạt động, làm theo sở thích và khả năng, không có sự quát mắng. Tất nhiên, trẻ vui chơi dưới sự giám sát để đảm bảo sự an toàn.
Nguyên tắc “Cho trẻ tự do” không có nghĩa là trẻ được để làm bất kỳ điều gì mà không có giới hạn hay hướng dẫn. Thay vào đó, nó nhấn mạnh việc tạo ra một môi trường hỗ trợ và khuyến khích sự tự do trong việc khám phá, học hỏi và phát triển cá nhân của trẻ. Chỉ khi biết yêu thương đúng cách, cha mẹ mới có thể giúp con phát triển đúng hướng.
Phương pháp Montessori là một phương pháp giáo dục đề cao sự tự do của trẻ. Tự do trong giới hạn theo phương pháp Montessori là một khái niệm trao quyền. Nó bao hàm khái niệm về đứa trẻ như một nhà thám hiểm có khả năng tự học và tự làm. Trẻ được phép làm những điều trẻ thích nhưng trong một phạm vi nhất định. Montessori khuyến khích sự tự do trong giới hạn thông qua việc thiết kế môi trường lớp học cho trẻ 0~6 tuổi. Cha mẹ có thể áp dụng một số đặc điểm của Montessori tại nhà.
2.2. Dạy con về sự tôn trọng
Dạy con biết tôn trọng người khác là một yếu tố vô cùng quan trọng trong những cách dạy con ngoan ngoãn lễ phép. Khi con biết tôn trọng thì con cũng sẽ được người khác đáp lại bằng sự tôn trọng và được giúp đỡ khi cần thiết. Không những vậy, đây còn là một kỹ năng xã hội quan trọng giúp trẻ tương tác và giao tiếp tốt với người khác.
Khi con có những hành vi thất lễ, hoặc thể hiện thái độ không tôn trọng thì cha mẹ nên lắng nghe câu chuyện của con để giải đáp tại sao con lại làm như thế. Khi con làm sai, cha mẹ cũng nên dạy con cách “xin lỗi” chân thành. Phụ huynh trước tiên cần làm gương bằng cách tôn trọng con và đối xử lịch thiệp với những người khác.
2.3. Rèn luyện cho trẻ khả năng tự kiểm soát hành vi
Trẻ từ giai đoạn 2-3 tuổi chưa đủ khả năng để kiểm soát hành vi của mình dẫn đến việc con dễ nhạy cảm, hay tỏ ra giận hờn, vùng vằng nếu có việc trái ý xảy đến. Nếu cha mẹ dạy con ngoan đúng cách ở giai đoạn này thì con sẽ dần dần học được cách kiềm chế lại và có những phản ứng lành mạnh.
Không chỉ người lớn, trẻ hoàn toàn có thể có những hành vi mất kiểm soát nếu có sự việc xảy đến bất ngờ. Lúc này, cha mẹ cần giúp trẻ bình tĩnh bằng cách ngồi ngang tầm với trẻ, hướng dẫn con hít một hơi thật sâu để kiềm chế cảm xúc. Gợi ý cho trẻ một vài trò chơi, câu chuyện hay ho để giải tỏa cảm xúc. Trẻ ở giai đoạn mầm non thường có tâm lý khác với những đứa trẻ trưởng thành, vì vậy cha mẹ cũng cần phải đọc các tài liệu để tìm hiểu về tâm lý của trẻ ở giai đoạn này để dự đoán được các hành vi của trẻ và có cách ứng phó phù hợp.
2.4. Dạy con biết đối mặt và giải quyết khó khăn
Trong trường hợp trẻ gặp khó khăn, hãy hướng dẫn hoặc đồng hành cùng con giải quyết khó khăn đó. Cách làm này giúp trẻ tự tin, tự lập vượt qua mọi vấn đề trong cuộc sống. Nếu trẻ chán nản, bỏ cuộc hãy giúp trẻ khơi gợi đam mê bằng những điều mới mẻ.
Chẳng hạn con gặp khó khăn với một công việc nhà nho nhỏ, thì thay vì trực tiếp làm hộ con, cha mẹ hãy kiên nhẫn chờ đợi con tự tìm cách giải quyết công việc đó. Nếu con vẫn gặp rào cản, hãy chỉ dẫn từng bước một để con tự thực hiện. Khi con tự tay hoàn thành một nhiệm vụ nào đó, con sẽ trở nên tự lập và tự giác khi gặp lại một hoạt động tương tự.
2.5. Dành thời gian chất lượng bên con
Trong giai đoạn vàng phát triển của con từ 0-6 tuổi, việc cha mẹ dành thời gian bên con chất lượng sẽ giúp con phát triển tối đa về tư duy, cảm xúc và hạnh phúc hơn. Thời gian chất lượng có nghĩa là cha mẹ dành 100% cho con, không vướng bận điện thoại, công việc, chân thành, tích cực tham gia hoạt động mà con muốn, như đọc sách, nói chuyện, chơi trò nhập vai…Từ đó, con cảm giác được gắn kết với cha mẹ hơn, dễ mở lòng chia sẻ như những người bạn thật sự để được thấu hiểu. Khi cha mẹ là những người bạn đồng hành, con sẽ được chỉ dẫn kịp thời, biết cân bằng cảm xúc và lạc quan đối mặt với khó khăn trong cuộc sống tương lai,
2.6. Không phá tan sự tập trung của trẻ
Trẻ nhỏ thường có khả năng tập trung cao khi trẻ chìm đắm trong một hoạt động nào đó. Việc này cực kỳ quan trọng đối với sự phát triển não bộ và kỹ năng tập trung của trẻ. Cha mẹ cần tránh việc gián đoạn con mỗi khi thấy con đang chăm chú với một hoạt động, trừ khi thực sự cần thiết. Điều này có nghĩa là không kéo con ra khỏi trò chơi chỉ để ăn tối đúng giờ hoặc để thực hiện nhanh chóng một nhiệm vụ không quan trọng. Hãy tạo điều kiện để trẻ có thể hoàn thành hoạt động của mình, từ đó phát triển khả năng kiên nhẫn và kỹ năng giải quyết vấn đề. Đây cũng là bí quyết dạy trẻ ngoan và thông minh nhiều gia đình hiện nay đang áp dụng hằng ngày.
2.7. Đừng bao giờ so sánh trẻ
Mỗi đứa trẻ là một cá thể độc đáo với những tố chất và khả năng riêng. Việc so sánh con với người khác, đặc biệt là anh chị em, có thể gây tiêu cực cho tâm lý trẻ, làm mất đi lòng tự trọng và khả năng tự phát triển theo hướng riêng của mình. Cha mẹ cần nhận diện và khen ngợi những đặc điểm tích cực cũng như thành tựu cá nhân của trẻ, thay vì đặt trẻ vào khuôn khổ so sánh. Điều này giúp trẻ cảm thấy được đánh giá công bằng và tạo động lực để trẻ tiếp tục cố gắng và phát triển.
>>> Tham khảo thêm: Cách dạy con của người Nhật, Do Thái và Mỹ
2.8. Tránh dùng những từ ra lệnh với trẻ
Giao tiếp là chìa khóa trong mọi mối quan hệ, kể cả giữa cha mẹ và con cái. Việc sử dụng ngôn ngữ ra lệnh có thể tạo ra một môi trường giao tiếp đơn hướng, khiến trẻ cảm thấy bị áp đặt và không được lắng nghe. Thay vào đó, hãy sử dụng một phong cách giao tiếp cởi mở, biểu đạt ý kiến hoặc yêu cầu một cách rõ ràng, nhưng không áp đặt, tạo điều kiện để trẻ cảm thấy mình có quyền lựa chọn và quyền được nghe lấy ý kiến. Điều này không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp tốt hơn mà còn tạo dựng lòng tin và sự tôn trọng lẫn nhau.
2.9. Cha mẹ cùng học với con là cách tốt nhất giúp con học hiệu quả
Học không chỉ giới hạn trong lớp học hay từ sách vở. Khi cha mẹ tham gia cùng con trong quá trình học, như làm bài tập cùng con, tìm hiểu chủ đề mà con quan tâm, hoặc thậm chí học một kỹ năng mới cùng con, trẻ sẽ cảm nhận được sự quan tâm và được khích lệ mạnh mẽ trong học tập. Điều này tạo động lực lớn cho trẻ, giúp trẻ có hứng thú hơn, đồng thời cũng mở rộng kiến thức và kỹ năng giáo dục cho cả người lớn.
2.10. Dạy con tính kỷ luật ngay từ nhỏ
Kỷ luật không phải là sự trừng phạt, mà là việc học cách nhận biết và chấp nhận hậu quả từ hành động của bản thân. Thay vì chỉ trích hay phạt một cách mù quáng, cha mẹ cần phải dạy con hiểu rõ nguyên nhân và hậu quả của mỗi hành động, từ đó giúp con tự ra quyết định đúng đắn trong tương lai. Việc này đòi hỏi sự nhất quán trong việc thiết lập và thực hiện các nguyên tắc, quy tắc, đồng thời cần có sự kiên nhẫn và thông cảm từ phía người lớn.
2.11. Tôn trọng cảm xúc của con
Trẻ em có quyền được trải nghiệm và biểu lộ cảm xúc của mình mà không sợ bị phản đối hoặc phủ nhận. Khi trẻ buồn bã, tức giận, hoặc hạnh phúc, hãy để trẻ biết rằng bạn hiểu và chấp nhận những cảm xúc đó, và hãy giúp trẻ tìm cách xử lý chúng một cách lành mạnh. Sự chấp nhận này tạo điều kiện cho trẻ học cách quản lý cảm xúc, xây dựng kỹ năng xã hội và trở thành người lớn tự tin, có khả năng thích ứng tốt với môi trường xung quanh.
2.12. Làm gương cho con
Một trong những bài học quan trọng nhất mà cha mẹ có thể dạy con chính là thông qua hành động của chính mình. Trẻ nhỏ có xu hướng mô phỏng mọi thứ xung quanh họ, và họ sẽ học cách xử sự, thái độ và cả giá trị sống dựa trên cách cha mẹ của mình hành xử. Điều này đặt ra yêu cầu không nhỏ cho người lớn: hãy là người mẫu mực trong cách xử sự lịch thiệp, cách tiếp xúc với mọi người, và thậm chí là cách giải quyết các tình huống khó khăn. Khi bạn kiên định với những giá trị tích cực và truyền đạt chúng một cách tự nhiên qua hành động hàng ngày, con bạn sẽ tự động học hỏi và làm theo.
2.13. Thiết lập những nguyên tắc trong gia đình
Nguyên tắc trong gia đình không chỉ giúp tạo nên một môi trường sống có tổ chức, mà còn là cơ sở để con cái phát triển lòng tôn trọng và trách nhiệm. Điều quan trọng là những nguyên tắc này cần được thiết lập một cách rõ ràng, công bằng và nhất quán. Cha mẹ cần giải thích cho con hiểu vì sao những quy định này tồn tại, và hậu quả của việc không tuân theo những quy định đó là gì. Một môi trường sống có nguyên tắc rõ ràng sẽ giúp trẻ phát triển kỹ năng ra quyết định, tự lập, và tạo điều kiện cho trẻ hiểu rõ hơn về hậu quả của các hành động cá nhân.
2.14. Giáo dục con theo phương pháp Montessori
Phương pháp Montessori là một lựa chọn giáo dục đặc biệt, nhấn mạnh vào việc tự học và tự khám phá dựa trên sự quan sát và tương tác với môi trường. Điều này không chỉ khuyến khích trẻ phát triển theo những cách tự nhiên và duy mỹ nhất của chính mình mà còn tạo điều kiện để trẻ tăng cường kỹ năng xã hội, sự tự tin và khả năng tự lập. Cha mẹ có thể áp dụng phương pháp Montessori tại nhà thông qua cách bố trí không gian sống, sắp xếp các hoạt động thực hành, và cung cấp những dụng cụ học tập thích hợp, nhằm kích thích sự tò mò và khám phá của con.
Sakura Montessori bật mí 3 bí quyết dạy trẻ bướng bỉnh, giúp trẻ nhỏ nghe lời hơn mà cha mẹ có thể lắng nghe và tham khảo.
2.15. Kiên nhẫn và lắng nghe
Hãy nhớ rằng, trẻ em mới chỉ bắt đầu học cách giao tiếp và chia sẻ cảm xúc của mình. Đôi khi, người lớn phải thực sự kiên nhẫn để hiểu được những gì con muốn nói. Việc lắng nghe một cách chân thành, không chỉ với lời nói mà còn với cả ngôn ngữ cơ thể và biểu hiện cảm xúc, sẽ giúp con cảm thấy được quan tâm và an toàn khi bày tỏ bản thân. Điều này cũng mở ra cơ hội để cha mẹ hướng dẫn con cách quản lý và diễn đạt cảm xúc của mình một cách lành mạnh và hiệu quả.
2.16. Dạy con không nói dối
Sự thật và trung thực là những giá trị cốt lõi mà mọi gia đình đều mong muốn nuôi dưỡng một đứa trẻ ngoan. Khi dạy dỗ con cái, điều quan trọng là phải giáo dục trẻ về tầm quan trọng của việc trung thực, cũng như hậu quả mà sự dối trá mang lại. Thay vì chỉ trích con khi con nói dối, hãy cố gắng tìm hiểu lý do đằng sau hành vi đó và hướng dẫn con cách đối mặt với sự thật. Có thể con nói dối vì sợ cha mẹ quở trách, đánh đòn, hay con sợ phụ sự kỳ vọng của cha mẹ… Phụ huynh nên cùng con phân tích, trò chuyện cởi mở thay vì đe nẹt ngay lập tức để con sợ hãi lại tiếp tục nói dối những lần tiếp theo. Việc này không chỉ giúp xây dựng một môi trường gia đình dựa trên sự tin cậy mà còn góp phần phát triển nhân cách trung thực và tử tế cho con trẻ trong tương lai.
2.17. Kết nối trước khi đưa ra yêu cầu
Trong quá trình dạy dỗ, việc thiết lập mối liên kết tình cảm giữa cha mẹ và con cái là cực kỳ quan trọng. Trước khi đưa ra bất kỳ yêu cầu nào, hãy dành thời gian để xây dựng một mối quan hệ đầy yêu thương và tin tưởng. Khi trẻ cảm thấy được yêu thương, trẻ sẽ mở lòng và sẵn lòng tuân theo hướng dẫn của bạn.
Để kết nối với con, hãy thể hiện sự quan tâm đến cảm xúc và trải nghiệm của chúng. Điều này không chỉ giúp con cảm thấy được đồng cảm mà còn tạo điều kiện để con tiếp thu các yêu cầu một cách dễ dàng hơn. Thay vì chỉ đơn giản ra lệnh, hãy trò chuyện, lắng nghe và giải thích để con hiểu lý do phía sau các yêu cầu đó. Sự kết nối tình cảm này sẽ là nền tảng vững chắc cho việc giáo dục con cái, giúp các yêu cầu của bạn không chỉ được chấp nhận mà còn được trân trọng.
2.18. Hướng dẫn con sửa sai khi mắc lỗi
Khi con mắc lỗi, đừng vội vàng phê phán. Thay vào đó, hãy nhìn nhận đó là cơ hội để hướng dẫn con cách nhận ra sai lầm và tự sửa sai. Sự kiên nhẫn và hướng dẫn từ cha mẹ sẽ giúp con phát triển khả năng phê phán bản thân và tìm cách khắc phục, hơn là trở nên sợ hãi hoặc trốn tránh khi gặp khó khăn.
Đối thoại mở cửa, thân thiện sẽ tạo môi trường an toàn cho trẻ để thừa nhận và rút kinh nghiệm từ lỗi lầm của mình. Hãy dạy con hiểu rằng mỗi lỗi lầm đều chứa đựng bài học quý giá và là bước thăng trầm không thể tránh khỏi trên hành trình phát triển.
2.19. Dạy con lễ phép, kính trên nhường dưới
Làm thế nào để con hiểu giá trị của việc “kính trên nhường dưới” là một bài học quan trọng trong gia đình. Trẻ em cần được dạy để hiểu rõ về sự quan trọng của việc tôn trọng người khác, đặc biệt là những người lớn tuổi hơn hoặc có địa vị cao hơn trong xã hội.
Gia đình là nơi đầu tiên và quan trọng nhất để trẻ phát triển thái độ tôn trọng và lễ phép. Môi trường gia đình nên là nơi mà các giá trị này được thể hiện rõ ràng thông qua hành động hàng ngày của từng thành viên. Cha mẹ nên dạy con từ những điều nhỏ nhặt nhất như cách chào hỏi người lớn, biết “cảm ơn” và “xin lỗi”, luôn thêm từ “ạ” vào cuối câu… Khi trẻ thấy tôn trọng được thực hành mỗi ngày, không chỉ đối với mình mà còn đối với mọi người xung quanh, trẻ sẽ tự nhiên mô phỏng và tích hợp thái độ này vào cách cư xử của mình.
2.20. Dùng yêu thương thay thế đòn roi
Khi cha mẹ bùng nổ cảm xúc, hoặc muốn trừng phạt để răn đe con cái thì việc sử dụng đòn roi, một số hành động có phần bạo lực là điều không hề hiếm gặp trong các gia đình Việt Nam. Thời gian đã chứng minh rằng, sử dụng hình phạt vật lý không phải là cách hiệu quả để dạy dỗ con cái. Điều này còn có thể phản tác dụng như con trở nên lì đòn, rạn nứt trong mối qua hệ gia đình hay tác động tiêu cực đến tâm lý của trẻ sau này. Thay vào đó, việc trao tình yêu thương và sự hiểu biết sẽ mang lại kết quả tốt hơn nhiều. Sự kiên nhẫn, động viên và tạo điều kiện cho con tự nhận ra lỗi lầm của mình sẽ giúp trẻ phát triển lòng tự trọng và sự tự chủ. Con không chỉ học được cách xử sự phù hợp mà còn tạo môi trường nơi con có thể cảm thấy an toàn để thể hiện bản thân và học hỏi từ lỗi lầm.
Trên đây là những cách dạy con ngoan các ba mẹ có thể lưu ý và áp dụng trong cuộc sống. Hy vọng rằng ba mẹ có thể tìm ra phương pháp giáo dục phù hợp nhất với thiên thần nhỏ của mình, nhất là trong giai đoạn vàng 6 năm đầu đời.
