Sakura Montessori hiểu nỗi căng thẳng của cha mẹ khi con có những hành vi tiêu cực, khó kiểm soát. Bài viết này sẽ giúp cha mẹ nhận biết dấu hiệu rối loạn hành vi ở trẻ, phân biệt với những giai đoạn phát triển thông thường. Cùng Sakura Montessori khám phá nguyên nhân và lộ trình hành động đáng tin cậy để hỗ trợ con tốt nhất.
Cách nhận biết hành vi thông thường và dấu hiệu rối loạn hành vi ở trẻ?
Không phải mọi hành vi khó khăn ở trẻ đều là rối loạn. Việc phân biệt rõ giữa những thử thách trong quá trình phát triển bình thường và các dấu hiệu đáng báo động là rất quan trọng.
Phân biệt được hai trạng thái này là bước đầu tiên giúp cha mẹ có hướng tiếp cận và hỗ trợ phù hợp cho con mình, tránh lo lắng không cần thiết và tìm kiếm sự giúp đỡ đúng lúc khi cần.
Hành vi thường gặp và chấp nhận được ở trẻ em
Trẻ em ở các độ tuổi khác nhau đều có những giai đoạn thử thách giới hạn, thể hiện cảm xúc mạnh mẽ hay mong muốn tự lập. Việc nói “không”, đôi khi ăn vạ hay không nghe lời là một phần của quá trình học hỏi và phát triển kỹ năng xã hội, tự điều chỉnh. Hiểu các mốc phát triển giúp cha mẹ phân biệt được hành vi phù hợp lứa tuổi.
Khi nào hành vi của trẻ trở nên đáng báo động?
Nếu hành vi của con lặp lại thường xuyên với cường độ mạnh và ảnh hưởng lớn đến cuộc sống, đó có thể là lúc cần tìm hiểu sâu hơn.
Hãy chú ý nếu hành vi tiêu cực diễn ra thường xuyên, cực kỳ dữ dội (hung hăng, khó kiểm soát), kéo dài quá lâu (cơn giận khó dỗ), và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống. Cơn giận khó kiểm soát, hành vi hung hăng gây hại, chống đối dai dẳng mọi yêu cầu, phá hoại đồ đạc, tự làm đau mình, hay ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt, học tập, giấc ngủ… là những dấu hiệu cần được xem xét kỹ lưỡng.
Hiểu đúng về rối loạn hành vi ở trẻ
Thuật ngữ “rối loạn hành vi” cần được hiểu đúng. Nó dùng để chỉ một mô hình hành vi lặp lại, dai dẳng, không phù hợp lứa tuổi và gây khó khăn đáng kể trong cuộc sống. Việc chẩn đoán các rối loạn cụ thể (như ODD, ADHD, Rối loạn ứng xử) cần được thực hiện bởi chuyên gia, nhưng nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo ở mọi lứa tuổi là thiết yếu để hỗ trợ kịp thời.
Các yếu tố có thể góp phần gây ra vấn đề rối loạn hành vi ở trẻ
Vấn đề hành vi ở trẻ nhỏ thường do nhiều yếu tố phức tạp kết hợp. Hiểu các yếu tố này giúp cha mẹ có cái nhìn toàn diện và bớt tự trách mình.
Không có một nguyên nhân duy nhất. Vấn đề hành vi thường là kết quả tương tác phức tạp giữa khí chất bẩm sinh, yếu tố sinh học (phát triển não bộ), môi trường gia đình (căng thẳng, cách nuôi dạy), các sự kiện xã hội và các vấn đề sức khỏe hay phát triển khác như chậm nói hoặc rối loạn cảm giác. Cha mẹ không nên tự trách mình.
Cha mẹ cần lưu ý những dấu hiệu hành vi sau để trao đổi với chuyên gia
Việc ghi nhận lại các hành vi cụ thể là rất quan trọng. Đây là những biểu hiện, nếu nghiêm trọng và kéo dài, bạn nên trao đổi với chuyên gia y tế.
Quan trọng: Danh sách dưới đây không dùng để tự chẩn đoán. Đây là các hành vi cần quan sát và ghi nhận chi tiết để thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý nếu chúng xảy ra thường xuyên, dữ dội và gây ảnh hưởng lớn đến trẻ và gia đình.
- Hành vi hung hăng thể chất nghiêm trọng và thường xuyên: Đánh, cắn, đá, xô đẩy người khác hoặc tự làm đau mình một cách lặp đi lặp lại.
- Cơn thịnh nộ (tantrum) cực kỳ dữ dội, kéo dài, khó dỗ dành: Khác biệt rõ rệt với những cơn ăn vạ thông thường về cường độ và thời gian.
- Thường xuyên thách thức, chống đối ra mặt mọi yêu cầu hợp lý: Từ chối làm theo hướng dẫn một cách dai dẳng, ngay cả với những việc đơn giản.
- Hành vi phá hoại đồ đạc có chủ ý, lặp đi lặp lại: Không chỉ là vô tình làm hỏng mà có ý thức phá hủy đồ vật.
- Có hành vi tự làm đau bản thân: Ví dụ như đập đầu vào tường, tự cắn, cào cấu bản thân khi tức giận hoặc thất vọng.
- Khó khăn nghiêm trọng trong việc tuân thủ giới hạn, quy tắc đơn giản: Dường như không thể chấp nhận hoặc ghi nhớ các quy tắc cơ bản trong gia đình.
- Ảnh hưởng rõ rệt đến giấc ngủ, ăn uống của trẻ: Hành vi tiêu cực gây khó khăn trong việc ăn uống hoặc làm rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng.
Hướng dẫn theo dõi chuẩn cho cha mẹ khi phát hiện bé có hành vi rối loạn
Khi đối mặt với lo lắng, điều quan trọng là hành động có hệ thống. Dưới đây là các bước thiết thực cha mẹ có thể thực hiện để giúp con và chính mình.
Bước 1: Bình tĩnh quan sát và ghi chép khách quan
Hãy cố gắng ghi lại mô hình ABC: Antecedent (Điều gì xảy ra ngay trước hành vi?), Behavior (Hành vi cụ thể là gì?), Consequence (Kết quả/Phản ứng của mọi người ra sao?). Ghi chú thêm tần suất, thời gian, cường độ. Những ghi chép này vô giá khi bạn làm việc với chuyên gia.
Bước 2: Thử nghiệm các chiến lược tích cực và nhất quán tại nhà
Thiết lập giới hạn rõ ràng và luôn thực hiện nhất quán. Khen ngợi, chú ý đến những hành vi tốt dù là nhỏ nhất. Học cách lờ đi những hành vi sai trái không nguy hiểm. Duy trì lịch trình sinh hoạt ổn định. Quan trọng nhất là cha mẹ cần giữ bình tĩnh và tìm cách tự chăm sóc bản thân.
Bước 3: Đảm bảo sức khỏe thể chất và thính lực của trẻ
Đừng bỏ qua việc kiểm tra sức khỏe tổng quát định kỳ. Đặc biệt, hãy đảm bảo bé đã được kiểm tra thính lực kỹ lưỡng. Các vấn đề về thể chất hoặc nghe kém hoàn toàn có thể là nguyên nhân sâu xa gây ra những bức xúc và biểu hiện thành hành vi khó khăn ở trẻ.
Bước 4: Tìm kiếm sự đánh giá chuyên sâu từ chuyên gia
Đây là bước quan trọng nhất nếu lo lắng vẫn còn. Đánh giá chuyên môn giúp hiểu rõ bản chất vấn đề và có hướng can thiệp phù hợp.
Nếu các hành vi đáng báo động kéo dài, hãy bắt đầu bằng việc trao đổi với Bác sĩ Nhi khoa của bạn. Họ có thể đưa ra lời khuyên ban đầu và giới thiệu bạn đến các chuyên gia phù hợp như Chuyên gia Tâm lý Trẻ em, Bác sĩ Tâm thần Nhi hoặc Chuyên gia Phát triển Nhi khoa để đánh giá sâu hơn.
Tại Hà Nội và các thành phố lớn, bạn có thể tìm đến khoa Tâm lý/Tâm bệnh tại BV Nhi Trung Ương, BV Bạch Mai, các bệnh viện quốc tế hoặc các trung tâm tư vấn, can thiệp sớm uy tín. Hãy mang theo những ghi chép quan sát của bạn khi đi khám.
Tại sao cần hỗ trợ sớm cho bé, ngay cả khi chưa có chẩn đoán chính xác?
Nhiều cha mẹ băn khoăn có nên can thiệp khi con còn quá nhỏ. Câu trả lời là có, vì hỗ trợ sớm mang lại những lợi ích to lớn cho sự phát triển.
Não bộ trẻ nhỏ rất “mềm dẻo”. Hỗ trợ sớm giúp trẻ học các kỹ năng quan trọng như tự điều chỉnh cảm xúc, giao tiếp hiệu quả hơn. Cha mẹ cũng nhận được các chiến lược quản lý hành vi khoa học, giảm căng thẳng gia đình. Quan trọng hơn, nó ngăn ngừa các khó khăn trở nên phức tạp hơn khi trẻ lớn.
Câu hỏi thường gặp về rối loạn hành vi ở trẻ?
Chúng tôi hiểu rằng cha mẹ có rất nhiều câu hỏi. Dưới đây là giải đáp cho một số băn khoăn phổ biến nhất về vấn đề hành vi ở trẻ.
Hành vi chống đối, không nghe lời ở trẻ có phải luôn là rối loạn không?
Không phải luôn luôn. Chống đối ở mức độ nhất định là bình thường trong quá trình trẻ học cách tự lập và khẳng định mình. Tuy nhiên, nếu sự chống đối cực kỳ gay gắt, dai dẳng, thách thức mọi quyền hạn và gây ảnh hưởng lớn, cần được chuyên gia đánh giá để phân biệt với Rối loạn chống đối thách thức (ODD).
Con tôi có vẻ “chậm” hơn các bạn, liệu có liên quan đến hành vi không?
Có thể. Sự chậm trễ trong phát triển, đặc biệt là về ngôn ngữ (không thể diễn đạt nhu cầu, cảm xúc), có thể khiến trẻ thất vọng và thể hiện sự bức xúc qua hành vi. Đó là lý do việc đánh giá cần xem xét toàn diện các lĩnh vực phát triển của trẻ, không chỉ riêng hành vi.
Nên đưa bé đi khám/đánh giá ở đâu tại Hà Nội là uy tín?
Bạn có thể tham khảo Khoa Tâm lý, Tâm bệnh hoặc Phục hồi chức năng tại Bệnh viện Nhi Trung Ương, Bệnh viện Bạch Mai. Các bệnh viện quốc tế lớn thường cũng có chuyên khoa Nhi và Tâm lý. Ngoài ra, có nhiều trung tâm tư vấn tâm lý, can thiệp sớm uy tín được cấp phép hoạt động.
Chi phí cho việc đánh giá và can thiệp thường như thế nào?
Chi phí rất đa dạng, phụ thuộc vào cơ sở công lập hay tư nhân, loại hình dịch vụ bạn chọn (đánh giá, tư vấn, can thiệp theo giờ/theo gói…). Bạn nên liên hệ trực tiếp để hỏi thông tin. Khám ban đầu tại bệnh viện công có thể được BHYT hỗ trợ một phần.
Liệu pháp hành vi hay thuốc sẽ tốt hơn cho trẻ nhỏ?
Ưu tiên hàng đầu cho trẻ nhỏ là các liệu pháp tâm lý-hành vi, đặc biệt là các chương trình huấn luyện kỹ năng cho cha mẹ và liệu pháp chơi. Thuốc rất hiếm khi được chỉ định cho trẻ nhỏ và chỉ dành cho các trường hợp phức tạp, dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa Tâm thần Nhi.
Sakura Montessori: Môi trường nuôi dưỡng sự phát triển hành vi tích cực
Môi trường học đường đóng vai trò quan trọng. Một nơi tôn trọng cá nhân, khuyến khích tự lập và kỹ năng xã hội có thể tạo nền tảng vững chắc cho trẻ.
Triết lý Montessori tại Sakura Montessori nhấn mạnh việc quan sát kỹ lưỡng để hiểu từng trẻ, tôn trọng nhịp độ phát triển riêng và cung cấp một môi trường được chuẩn bị chu đáo. Các yếu tố này tạo điều kiện lý tưởng để trẻ học cách tự điều chỉnh, giải quyết vấn đề và xây dựng các kỹ năng xã hội quan trọng.
Thông qua các hoạt động thực tế tự do lựa chọn trong giới hạn rõ ràng, trẻ được rèn luyện sự tập trung, tính tự lập và học cách tương tác hòa bình với bạn bè. Giáo viên đóng vai trò người hướng dẫn, hỗ trợ trẻ thể hiện bản thân và quản lý cảm xúc một cách tích cực, tạo nền tảng vững chắc cho hành vi phù hợp.
Mời quý phụ huynh tìm hiểu thêm về phương pháp giáo dục Montessori và môi trường học tập tại Sakura Montessori để đồng hành cùng sự phát triển toàn diện của trẻ.
- Giáo viên Montessori Quốc tế được chứng nhận bởi Hiệp hội Phát triển Montessori Quốc tế (IAPM).
- Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội
- 13 năm kinh nghiệm làm việc với trẻ nhỏ
Vừa tốt nghiệp đại học, cô Lã Thị Phương Thảo đã bén duyên với Sakura Montessori và gắn bó đến nay đã được 13 năm. Trong một thập kỷ làm việc với các bạn nhỏ tại Sakura Montessori, cô Phương Thảo luôn theo đuổi phương châm giáo dục cá nhân hóa dựa vào thiên hướng phát triển, cá tính riêng của mỗi cá nhân trẻ cũng như phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ để đạt được hiệu quả cao nhất.
