Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, khi nhiều phụ huynh và các nhà giáo dục tìm kiếm một phương pháp học tập nhân văn, phát triển toàn diện, phương pháp Montessori ngày càng được quan tâm. Tuy nhiên, một câu hỏi vẫn thường được đặt ra: Liệu Montessori có cung cấp cho trẻ nền tảng kiến thức học thuật sâu rộng hay chỉ tập trung rèn luyện kỹ năng và sự tự lập? Câu trả lời là: Montessori không chỉ dạy kỹ năng mà còn trao cho trẻ một thế giới tri thức phong phú, có hệ thống và đầy cảm hứng.
Trước hết, chúng ta cần làm rõ những nhầm lẫn về quan điểm: Montessori chỉ tập trung dạy trẻ tự lập.
Khi quan sát trẻ trong lớp học Montessori tự rót nước, buộc dây giày, cắt hoa quả… một số người dễ lầm tưởng rằng chương trình Montessori chỉ rèn luyện kỹ năng tự lập. Thực tế, đây chỉ là một phần trong lĩnh vực “Thực hành cuộc sống” – lĩnh vực nền tảng giúp trẻ phát triển sự tự lập, khả năng tập trung, tính kiên trì, khả năng kiểm soát hành vi,…những yếu tố thiết yếu để học tập hiệu quả. Tiến sĩ Maria Montessori từng nói: “Một đứa trẻ không thể học tốt toán khi chưa có khả năng tập trung, kỹ năng quan sát và làm việc độc lập.” Montessori xây dựng học thuật từ nền tảng đó – không tách rời, không rút ngắn, bà quan niệm rằng: “Giáo dục là quá trình tự nhiên diễn ra ở đứa trẻ, không phải từ lời giảng của thầy cô mà từ việc trẻ trải nghiệm trong môi trường được chuẩn bị.” Và môi trường đó chính là môi trường lớp học Montessori với đầy đủ các lĩnh vực, hoạt động giúp trẻ không chỉ phát triển kỹ năng tự lập mà còn phát triển các kỹ năng học thuật sâu rộng, bài bản. Bà cũng nhấn mạnh thêm rằng: “Việc tiếp cận tri thức cần được diễn ra theo cách phù hợp với bản chất tự nhiên và sự phát triển của trẻ. Trẻ không nên bị ép học thông tin rời rạc để thi cử, mà nên được dẫn dắt khám phá thế giới một cách có ý nghĩa, chủ động và sâu sắc.”
Như vậy, phương pháp Montessori không tách rời kiến thức học thuật và kỹ năng sống. Hai yếu tố này bổ trợ cho nhau, giúp trẻ phát triển toàn diện cả trí tuệ, cảm xúc và khả năng học tập lâu dài.
Cùng đi sâu tìm hiểu mối liên hệ, sự sắp xếp có chủ đích cho quá trình học tập và khám phá của trẻ trong lớp học Montessori để thấy trẻ trong lớp học Montessori không chỉ rèn luyện kỹ năng tự lập mà còn phát triển kiến thức học thuật sâu rộng.
-
Thực hành cuộc sống – Mở đường cho các lĩnh vực học thuật
Các hoạt động trong lĩnh vực Thực hành cuộc sống giúp trẻ rèn sự tập trung, sự phối hợp tay-mắt, tính kiên nhẫn – những nền tảng quan trọng cho các hoạt động liên quan đến viết, làm toán và đọc hiểu. Ví dụ: Khi trẻ thực hiện hoạt động Dùng kẹp nhỏ di chuyển đồ vật, trẻ phát triển cơ tay và kỹ năng cầm nắm bằng ba ngón tay, sự tập trung và kiên nhẫn,…Hoạt động này hỗ trợ đắc lực cho trẻ khi cầm bút tập viết về sau.
-
Giác quan – Chuẩn bị cho ngôn ngữ, toán học, khoa học và tư duy logic
Nói về giác quan, tiến sĩ Maria Montessori cho rằng: “Các giác quan là những con đường dẫn tới tri thức.” Không chỉ đơn thuần giúp trẻ phân biệt màu sắc hay hình dạng, các hoạt động trong lĩnh vực giác quan trong Montessori là nền tảng cho sự phát triển trí tuệ, ngôn ngữ, toán học và phân tích logic. Ví dụ: Giáo cụ “Cây gậy đỏ” giúp trẻ cảm nhận trực tiếp về khái niệm dài – ngắn, từ đó tiếp cận khái niệm đo lường và thứ tự trong toán học; hay bài học Hộp màu số 3 (phân loại sắc độ của màu sắc) giúp trẻ phát triển vốn từ ngôn ngữ (màu đậm, nhạt…) và tư duy phân tích.
-
Ngôn ngữ – liên kết với tất cả lĩnh vực
Lĩnh vực Ngôn ngữ – Một trong những lĩnh vực học thuật tiêu biểu trong Montessori. Trẻ học từ vựng không chỉ giới hạn trong khu vực ngôn ngữ mà trong mọi hoạt động: từ tên gọi đồ dùng, giáo cụ trong lớp, tên các loài thực vật, động vật, địa danh, nghề nghiệp,…Ngoài ra, các hoạt động viết – đọc – kể chuyện được ứng dụng trong toán học, lịch sử, khoa học và cả nghệ thuật.
-
Toán học – Tư duy logic và cấu trúc số học
Trong lớp học Montessori, trẻ từ 4 đến 6 tuổi không học toán qua con số khô khan hay ghi nhớ công thức, mà trải nghiệm trực tiếp các khái niệm trừu tượng thông qua giáo cụ cụ thể và hấp dẫn. Ở lứa tuổi này, trẻ đã có thể làm việc với hệ thập phân, thực hiện các phép tính cộng, trừ, nhân, chia với những số lên đến hàng nghìn, và thậm chí làm quen với phân số thông qua các bộ giáo cụ trực quan, sinh động. Do được tiếp cận toán học thông qua trải nghiệm thú vị và trực quan, trẻ thường đạt được các kiến thức toán học nâng cao sớm hơn. Ví dụ: Trẻ 4,5 đến 5 tuổi có thể thực hiện phép cộng 4 chữ số có nhớ, làm phép nhân, phép trừ, phép chia,…hiểu bản chất hệ thập phân, phân số thông qua các hoạt động với giáo cụ trực quan.
-
Lĩnh vực văn hóa – Mở cánh cửa tri thức cho trẻ
Lĩnh vực Văn hóa bao gồm Địa lý, Lịch sử và Khoa học – nơi giúp trẻ khám phá thế giới tự nhiên, xã hội và con người xung quanh mình, hình thành tư duy toàn diện và hiểu biết sâu rộng. Ở lứa tuổi 3–6, trẻ tiếp thu kiến thức qua giác quan, thông qua trải nghiệm cụ thể, nhờ đó, những khái niệm tưởng chừng rất trừu tượng trở nên sống động và dễ hiểu. Ví dụ, khi khám phá các hình thái đất và nước, trẻ được thao tác trực tiếp với mô hình có đất nặn, sỏi, đá và bằng cách đổ nước vào các giáo cụ mô hình để tạo nên các dạng hình thái: đảo, hồ, bán đảo, vũng, vịnh, eo biển, eo đất…những khái niệm vốn rất trừu tượng và khó hiểu đã trở nên rất gần gũi, dễ hiểu đối với trẻ.
Như vậy, phương pháp Montessori không chỉ giúp trẻ sống độc lập, mà còn trao cho trẻ một nền tảng học thuật sâu sắc được sắp xếp theo lộ trình hiệu quả và bền vững, thông qua sự kết hợp giữa tri thức và trải nghiệm cá nhân.
