Nếu coi trẻ như một hạt giống thì môi trường được chuẩn bị chính là mảnh đất, ánh sáng và dòng nước giúp hạt giống ấy nảy mầm, lớn lên theo cách riêng của mình. Đây là điểm cốt lõi làm nên sự khác biệt giữa phương pháp giáo dục Montessori với nhiều phương pháp giáo dục khác. Vậy môi trường được chuẩn bị là gì? Chúng ta cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây nhé
1.Môi trường được chuẩn bị là gì?
Nhiều người thường thắc mắc: Lớp học Montessori khác gì so với lớp mầm non truyền thống?
Trong một lớp học mầm non thông thường, chúng ta dễ dàng bắt gặp không khí sôi nổi, ồn ào và đôi khi khá lộn xộn. Trái lại, khi bước vào một lớp học Montessori, ấn tượng đầu tiên lại là sự bình yên, trật tự và ngăn nắp. Điều gì tạo nên sự khác biệt rõ rệt ấy? Câu trả lời nằm ở khái niệm mà Tiến sĩ Maria Montessori gọi là “môi trường được chuẩn bị”.
“Môi trường được chuẩn bị” là khái niệm của Maria Montessori rằng môi trường có thể được thiết kế để tạo điều kiện cho trẻ phát huy hết khả năng tự học và tự khám phá. Một môi trường được chuẩn bị mang đến sự tự do để phát huy tối đa các tiềm năng của trẻ thông qua các giáo cụ phù hợp với sự phát triển của trẻ. Các giáo cụ từ đơn giản đến phức tạp và từ cụ thể đến trừu tượng, đáp ứng với độ tuổi và khả năng của mỗi trẻ.
2.Mục đích của việc chuẩn bị một môi trường
Trong cuốn sách “Bí ẩn tuổi thơ”, tiến sĩ Maria Montessori đã mô tả: “Mục đích đầu tiên của một môi trường được chuẩn bị là giúp trẻ tự lập khỏi người lớn nhiều nhất có thể”. Do đó, môi trường được chuẩn bị là một trong những yếu tố căn bản của triết lý giáo dục Montessori. Theo đó, môi trường học tập và mọi thứ mà trẻ tương tác sẽ nuôi dưỡng việc tự học tập và khám phá của trẻ.
Trẻ em được sinh ra với những năng lực nhất định, nhưng những năng lực đó không tự nhiên mà bộc lộ và phát triển. Trẻ cần một môi trường được chuẩn bị kỹ càng, đáp ứng được những nhu cầu của trẻ trong từng giai đoạn phát triển, để có thể đạt tới những tiềm năng của mình.
Ví dụ, trẻ sơ sinh không thể tự học cách bước đi nếu chỉ mãi nằm trong nôi hay do người lớn bắt ép trẻ phải đứng trên hai chân mình. Trẻ dần học cách đứng và bước đi khi trí tuệ và thể chất của trẻ đã sẵn sàng. Trẻ chỉ có thể đứng và bước đi thành thạo khi người lớn để trẻ di chuyển tự do trong một không gian có sẵn những đồ vật trẻ có thể vịn vào và đứng lên. Sau đó, bản năng và sự luyện tập sẽ giúp trẻ thành thạo kỹ năng này.
Lớp học Montessori được thiết kế với những bài học, hoạt động và giáo cụ phù hợp với nhu cầu phát triển và sở thích của từng trẻ. Môi trường được chuẩn bị đáp ứng nhu cầu theo từng giai đoạn nhạy cảm và tạo điều kiện để trẻ tự lập; tự tin và phát huy tiềm năng sẵn có. Môi trường được chuẩn bị cũng giúp trẻ hình thành tinh thần trách nhiệm, kỷ luật nội tại và nuôi dưỡng tình yêu học tập.
3.Người lớn trong môi trường được chuẩn bị
Người giáo viên Montesori đóng vai trò người chuẩn bị và mang tới môi trường cho trẻ, chịu trách nhiệm duy trì bầu không khí và trật tự của môi trường. Maria Montessori cho rằng vai trò của người lớn là một trong những người quan sát, người chuẩn bị môi trường cho trẻ, giới thiệu trẻ với các hoạt động, nhưng sau đó biết lùi lại để không cản trở trẻ. Người lớn không nên “dạy” trẻ em quá nhiều mà thay vào đó nên giới thiệu trẻ với các giáo cụ, trình bày bài học, rồi để trẻ tự do luyện tập, gặp khó khăn, mắc lỗi và tự mình thử lại. Đây là lý do tại sao bà thích cách gọi là người hướng dẫn thay cho từ giáo viên. Người lớn cũng cần phải cung cấp cho trẻ khoảng thời gian đủ lớn để làm việc mà không bị gián đoạn..
Theo Adele Costa Gnocchi, một trong những người tích cực tiếp thu những đổi mới giáo dục do Maria Montessori phát triển cho rằng, người lớn trong môi trường được chuẩn bị cần tuân theo ba yêu cầu:
- Luôn tin tưởng vào tiềm năng của trẻ: trong mỗi đứa trẻ đều ẩn chứa những tiềm năng to lớn của con người. Chúng ta phải có cái nhìn khách quan và nhìn nhận trẻ như một con người mới mỗi ngày. Điều đó có nghĩa chúng ta phải quên đi những chuyện đã xảy ra ngày hôm trước, không phán xét những gì trẻ làm và hướng tới những khía cạnh khác trong tiềm năng của trẻ.
- Tôn trọng mỗi trẻ như một cá thể riêng biệt: Đối xử với trẻ như một cá thể độc lập đôi khi là một thử thách. Trong suy nghĩ của mình, chúng ta thường có xu hướng phân nhóm và gắn mác trẻ theo độ tuổi, khả năng hoặc giới tính… Chúng ta phải tập cách đối xử với trẻ như một cá nhân độc lập, chấp nhận những tính cách và năng lực riêng của mỗi trẻ.
- Là người hỗ trợ cho quá trình khám phá thế giới của trẻ: Người lớn trong môi trường cần hiểu rằng trẻ “biết” những điều gì là cần thiết cho sự phát triển của trẻ. Trẻ sẽ thể hiện điều đó qua những dấu hiệu, và nhiệm vụ của người lớn là quan sát trẻ để nắm được những dấu hiệu đó, tin tưởng vào trẻ và hỗ trợ để đáp ứng những nhu cầu mà trẻ bộc lộ.
Môi trường được chuẩn bị trong phương pháp giáo dục Montessori không chỉ dừng lại ở một lớp học trật tự, đẹp mắt hay những bộ giáo cụ tinh xảo. Đó là không gian nuôi dưỡng tâm hồn và nhân cách, nơi trẻ được sống trong sự tôn trọng, tự do và trách nhiệm. Khi được lớn lên trong một môi trường như thế, trẻ không chỉ học kiến thức, mà còn học cách tự lập, biết quan tâm đến người khác và yêu mến thế giới quanh mình.
