Trong phương pháp giáo dục Montessori, trẻ không được dạy phải “học nói” hay “học đọc” như một nghĩa vụ. Trẻ học vì trẻ có nhu cầu tự nhiên muốn hiểu thế giới, muốn kể câu chuyện của chính mình và Montessori đơn giản là người chuẩn bị đúng công cụ, vào đúng thời điểm, để quá trình ấy diễn ra một cách tự nhiên nhất.
Giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi là thời kỳ vàng trong việc phát triển ngôn ngữ ở trẻ. Theo Tiến sĩ Maria Montessori, đây là giai đoạn mà trẻ sở hữu “trí tuệ thẩm thấu”- một khả năng đặc biệt giúp trẻ tiếp nhận ngôn ngữ từ môi trường xung quanh một cách tự nhiên, dễ dàng mà không cần nỗ lực có ý thức. Trong môi trường Montessori, sự phát triển ngôn ngữ được nuôi dưỡng một cách có hệ thống, sâu sắc và toàn diện. Ở môi trường đó, ngôn ngữ không được dạy như một môn học riêng lẻ mà được tích hợp với các lĩnh vực khác (Toán học, Giác quan, Khoa học, Lịch sử,…) Cùng với hệ thống giáo cụ và lộ trình cá nhân hóa học tập giúp trẻ yêu ngôn ngữ, hiểu ngôn ngữ và làm chủ ngôn ngữ một cách tự nhiên, gần gũi như chính cuộc sống của trẻ vậy. Maria Montessori cũng từng nhấn mạnh rằng: “Trẻ học ngôn ngữ hiệu quả nhất khi sống trong môi trường nuôi dưỡng sự tò mò và khám phá tự nhiên”.
Đến đây, nhiều ba mẹ sẽ đặt câu hỏi: Nguyên tắc phát triển ngôn ngữ trong Montessori là gì? Giáo cụ ngôn ngữ trong Montessori có gì đặc biệt? Quá trình trẻ học và thực hành với giáo cụ ngôn ngữ diễn ra như thế nào? Con đạt được những gì? Giáo viên hỗ trợ trẻ thế nào?,…
-
Nguyên tắc phát triển ngôn ngữ trong Montessori
Phương pháp Montessori dựa trên những nguyên tắc cốt lõi sau trong việc phát triển ngôn ngữ:
– Xây dựng môi trường giàu ngôn ngữ: Montessori từng nói: “Ngôn ngữ không được dạy mà được hấp thụ. Nếu môi trường đúng, trẻ sẽ học với niềm vui, không áp lực.” Trong lớp học Montessori, trẻ được bao quanh bởi ngôn ngữ nói và chữ viết, từ đó hấp thụ từ vựng và ngữ pháp một cách tự nhiên.
– Lộ trình học tập cá nhân hóa: Trẻ được học theo nhịp độ riêng, được lựa chọn và lặp lại hoạt động mình yêu thích. Điều này giúp khơi dậy động lực nội tại, tạo nên trải nghiệm học tập thú vị và tràn đầy niềm vui khám phá. Như tiến sĩ Maria Montessori đã từng nói: “Trẻ không học ngôn ngữ vì bị yêu cầu, mà vì trẻ cảm thấy ngôn ngữ gần gũi, thiết thực, thú vị và đầy tự do”. Nếu quan sát lớp học Montessori, chúng ta sẽ thấy: trẻ say sưa “viết” lời nhắn cho bạn bằng bảng chữ cái cắt rời”; trẻ hứng thú khi kể lại chuyện đã nghe bằng ngôn ngữ của chính mình hay trẻ thích đọc sách truyện vì đó là lúc trí tưởng tượng của trẻ bay xa….
– Tích hợp ngôn ngữ trong các lĩnh vực: Ngôn ngữ không riêng lẻ, mà được tích hợp trong các hoạt động về khoa học, nghệ thuật, kỹ năng sống,…Thông qua nguyên tắc này, Montessori giúp trẻ xây dựng nền tảng ngôn ngữ vững chắc trong môi trường học tập được chuẩn bị, mời gọi, thu hút sự khám phá của trẻ đồng thời phát triển kỹ năng sống thiết yếu như suy luận, tư duy logic, và sáng tạo.
Các ba mẹ có từng tự hỏi tại sao có những trẻ nhỏ phát triển kỹ năng ngôn ngữ vượt trội từ sớm, trong khi những trẻ khác lại gặp khó khăn? Phương pháp Montessori giải quyết những thách thức, khó khăn trong quá trình học ngôn ngữ của trẻ bằng cách tiếp cận hoàn toàn mới, phù hợp với bản năng học hỏi tự nhiên của trẻ và khơi dậy tinh thần học tập suốt đời. Chương trình ngôn ngữ Montessori độc đáo ở việc chú trọng phát triển giao tiếp, đọc và viết thông qua các hoạt động thực hành với giáo cụ, tiến trình rõ ràng và có tính tự định hướng cao.
-
Giáo cụ ngôn ngữ trong Montessori có gì đặc biệt và trẻ học với giáo cụ như thế nào?
Trong lớp học Montessori, giáo cụ ngôn ngữ được thiết kế một cách khoa học, thẩm mỹ và được sắp xếp theo trật tự từ đơn giản đến phức tạp nhằm hỗ trợ sự phát triển toàn diện các kỹ năng ngôn ngữ cho trẻ ở giai đoạn mầm non và chuẩn bị sẵn sàng cho trẻ bước vào cấp học tiếp theo. Lộ trình học: từ nghe – nói – viết – đọc.
Trong Montessori, ngôn ngữ được xem như một quá trình phát triển tự nhiên bắt đầu bằng ngôn ngữ nói, nơi trẻ học cách nghe – nói thông qua:
+ Kể chuyện
+ Các trò chơi gọi tên
+ Các cuộc trò chuyện thường ngày
Khi vốn hiểu biết của trẻ tăng lên, trẻ sẽ được giới thiệu đến kỹ năng viết và đọc, sử dụng các học cụ đặc trưng như: Chữ cái nhám (sandpaper letters); Hộp ngữ âm (sound boxes); Bảng chữ cái di động (moveable alphabet)… được giới thiệu nhằm giúp trẻ nhận biết và tạo ra âm chữ cái, xây dựng nền tảng vững chắc cho việc đọc và viết sau này. Ngoài các bộ giáo cụ, toàn bộ môi trường lớp học, cách giáo viên trò chuyện, sách truyện, đều là “giáo cụ ngôn ngữ”. Montessori ưu tiên việc học thông qua trải nghiệm hơn là giảng dạy trực tiếp. Khác biệt lớn với phương pháp truyền thống, trẻ trong lớp học Montessori ưu tiên học qua trải nghiệm các giác quan (sờ – nhìn – nghe). Ví dụ: Trẻ học hình dạng và âm của chữ cái bằng cách dùng tay cảm nhận theo nét chữ nhám, giúp việc học trở nên sinh động và ghi nhớ lâu hơn. Nhờ sự kết hợp giữa hoạt động có cấu trúc và khám phá tự định hướng, Montessori tạo nên trải nghiệm học ngôn ngữ vừa hiệu quả vừa thú vị.
-
Trẻ đạt được những kỹ năng gì qua lĩnh vực ngôn ngữ?
– Kỹ năng ngôn ngữ nền tảng: Vốn từ phong phú, chính xác; khả năng phát âm chuẩn; hiểu cấu trúc ngữ pháp đơn giản qua trải nghiệm thực tế.
– Kỹ năng viết: Có kỹ năng kiểm soát bàn tay khi viết; tập viết câu ngắn, biểu đạt ý tưởng cá nhân; diễn đạt câu chuyện,…
– Kỹ năng đọc: Nhận biết chữ cái và âm; ghép âm để tạo từ và câu; hiểu nội dung đơn giản trong truyện, sách có hình ảnh.
– Kỹ năng tư duy: Phân tích, so sánh, phân loại từ vựng; sắp xếp thông tin bằng ngôn ngữ (nói hoặc viết); hình thành khả năng suy nghĩ mạch lạc.
-
Giáo viên Montessori hỗ trợ trẻ học ngôn ngữ như thế nào?
Tại Sakura Schools, giáo viên luôn chăm chút, chuẩn bị môi trường lớp học sẵn sàng và thu hút sự khám phá của trẻ. Các giáo viên cũng tôn trọng nhịp độ phát triển của mỗi cá nhân trẻ bằng cách xây dựng lộ trình cá nhân hóa học tập. Qua đó, trẻ không bị “ép học” hay “nhồi nhét” kiến thức mà được lựa chọn học theo tốc độ cá nhân nhưng vẫn đảm bảo sự phát triển tối đa trong giai đoạn nhạy cảm ngôn ngữ. Trẻ được đọc sách, kể chuyện, ghi chú, viết tên đồ vật, làm cuốn sách nhỏ, viết thư,… Từ đó, ngôn ngữ trở thành một phần sống động trong đời sống lớp học, chứ không phải là một nhiệm vụ học tập khô khan.
Như vậy, trong phương pháp giáo dục Montessori, ngôn ngữ là cuộc sống, không phải nhiệm vụ học tập. Trẻ được đắm mình trong môi trường ngôn ngữ phong phú, nơi mỗi từ vựng, mỗi chữ cái, mỗi câu chuyện đều được trải nghiệm bằng cả trí óc, trái tim và đôi bàn tay. Montessori không chỉ giúp trẻ học nói, học viết, học đọc mà còn giúp trẻ yêu ngôn ngữ và sử dụng nó như một công cụ để hiểu thế giới và chính mình.
