Trong hành trình trưởng thành, trẻ không chỉ lớn lên về thể chất mà còn từng bước hình thành ý chí và khả năng điều khiển hành vi. Sự “vâng lời” vì thế không phải là điều có thể yêu cầu ngay lập tức, mà là kết quả của một quá trình phát triển nội tại. Như Montessori từng nhấn mạnh, vâng lời là “sự nở hoa cuối cùng của ý chí”, chỉ xuất hiện khi trẻ đã đủ trưởng thành để lựa chọn và hành động một cách tự nguyện.
Điều quan trọng là cha mẹ và giáo viên hiểu rằng sự vâng lời không phải sản phẩm của sự áp đặt hay kiểm soát, mà được nuôi dưỡng thông qua môi trường, cách đồng hành và sự tôn trọng đối với trẻ. Bài viết này tập trung vào khía cạnh thực tiễn: làm thế nào để chúng ta hỗ trợ và nuôi dưỡng sự vâng lời nơi trẻ trong đời sống hằng ngày cũng như trong môi trường Montessori.
1. Cách hỗ trợ và nuôi dưỡng sự vâng lời ở trẻ
1.1. Tôn trọng sự phát triển tự nhiên của trẻ
Ở giai đoạn trước 3 tuổi, trẻ chưa thể vâng lời có ý thức. Hành vi của trẻ chủ yếu xuất phát từ nhu cầu tự nhiên bên trong. Montessori lý giải rằng lúc này trẻ “vẫn đang xây dựng cơ chế nhân cách một cách vô thức” (Montessori, 1949, tr. 373). Vì thế, thay vì gấp gáp yêu cầu trẻ nghe lời, người lớn cần tôn trọng nhịp phát triển riêng của mỗi trẻ
Điều này không đồng nghĩa với việc buông lỏng, mà là tạo môi trường để trẻ được thực hành khả năng kiểm soát bản thân từng bước. buổi tối cha mẹ mời con đi ngủ nhưng trẻ còn đang chăm chú xem một cuốn sách tranh. Thay vì tắt đèn ngay và yêu cầu “Đi ngủ ngay!”, cha mẹ có thể nói: “Con xem thêm hai trang nữa rồi mình cùng đi ngủ nhé.” Như vậy, trẻ vừa cảm thấy được tôn trọng, vừa học cách chuyển đổi hoạt động theo thỏa thuận
1.2. Chuẩn bị môi trường cho phép trẻ thực hành tự lập
Theo Montessori, môi trường chính là “người thầy thầm lặng” hỗ trợ trẻ phát triển. Môi trường phù hợp sẽ tự nhiên mời gọi và thu hút trẻ tham gia vào hoạt động”. Qua đó, trẻ cảm nhận niềm vui khi hoàn thành công việc bằng chính nỗ lực của mình, hình thành bước đầu của tự kỷ luật– nền tảng để sự vâng lời xuất hiện như một phản ứng tự nhiên chứ không phải sự áp đặt (Montessori, The Absorbent Mind, 1949).
Ví dụ, thay vì đợi người lớn rót nước, trẻ có thể tự lấy cốc và rót từ bình nhỏ đã chuẩn bị sẵn. Sự độc lập này vừa thỏa mãn nhu cầu cá nhân, vừa nuôi dưỡng ý thức trách nhiệm -yếu tố cốt lõi của sự vâng lời có ý thức.
1.3. Làm gương trong hành vi và thái độ
Montessori cho rằng trẻ học nhiều nhất từ việc quan sát người lớn hơn là từ những lời chỉ dẫn. Do đó, sự vâng lời được nuôi dưỡng trước hết bằng việc người lớn cũng “vâng lời” những nguyên tắc và giá trị mà mình đặt ra.
Ở cấp độ vâng lời trong hạnh phúc (cấp độ 3), trẻ lựa chọn làm theo không chỉ vì hiểu lý do, mà còn vì đồng cảm và gắn bó với người lớn. Nếu người lớn thường xuyên giữ lời hứa, tuân thủ các quy tắc, trẻ sẽ cảm nhận được sự công bằng và muốn làm điều tương tự. Ví dụ, khi giáo viên cúi xuống nhặt món đồ mình lỡ làm rơi, trẻ sẽ tự nhiên noi theo hành vi đó.
1.4. Kiên nhẫn đồng hành cùng sự hình thành ý chí
Khi bước sang giai đoạn 3- 4 tuổi, trẻ bắt đầu muốn thể hiện cái tôi bằng cách từ chối hoặc “không nghe lời”. Với Montessori, đây không phải là hành vi chống đối, mà là một bước phát triển tự nhiên của ý chí. Trong giai đoạn này, người lớn cần trở thành người đồng hành kiên nhẫn, tạo cơ hội cho trẻ được thử nghiệm hoặc đôi khi là sự khích lệ để nâng đỡ nỗ lực của trẻ. Khi ý chí non trẻ được công nhận và hỗ trợ, trẻ dần học cách điều chỉnh hành vi không phải vì lo sợ hình phạt, mà vì mong muốn hợp tác từ bên trong. Chính sự đồng hành này giúp sự vâng lời chuyển từ mức độ ngẫu nhiên sang có ý thức, đồng thời nuôi dưỡng niềm tin và tinh thần trách nhiệm ở trẻ.
1.5. Cho phép và tôn trọng sự tự do trong khuôn khổ
Montessori từng nhấn mạnh: “Kỷ luật không phải là kết quả của áp đặt, mà là thành quả của tự do được định hướng.” Khi được quyền lựa chọn trong một môi trường có trật tự, trẻ học cách gắn tự do với trách nhiệm. Ví dụ, trẻ có thể lựa chọn bất kỳ giáo cụ nào, nhưng phải sử dụng đúng cách và cất lại sau khi thực hiện xong. Những trải nghiệm lặp đi lặp lại này nuôi dưỡng tính tự kỷ luật – nền tảng để sự vâng lời trở thành phẩm chất tự nguyện và bền vững.
2. Thực tiễn triển khai tại Sakura Schools
Tại Sakura Schools, chúng tôi áp dụng triết lý Montessori để nuôi dưỡng sự vâng lời ở trẻ, không phải bằng sự áp đặt mà thông qua việc xây dựng ý thức tự chủ và kỷ luật nội tâm. Điều này được thể hiện rõ trong đời sống lớp học hằng ngày.
Trước hết, môi trường luôn được chuẩn bị chu đáo, với các giáo cụ đa dạng, thẩm mỹ, kích cỡ phù hợp và được sắp xếp vừa tầm với trẻ. Chính sự sắp đặt này khuyến khích trẻ chủ động thực hiện những công việc cá nhân như rót nước, dọn dẹp, từ đó hình thành thói quen tự lập. Song song với đó là những giáo cụ chuyên biệt của Montessori, được thiết kế để trẻ tự học và tự khám phá. Mỗi lần hoàn tất một hoạt động, trẻ cần cất lại đúng vị trí, qua đó rèn luyện tính trật tự và tinh thần trách nhiệm.
Vai trò của giáo viên trong môi trường này cũng mang tính chất dẫn dắt hơn là ra lệnh. Giáo viên tôn trọng quyền tự do của trẻ trong khuôn khổ, đồng thời kiên nhẫn giải thích khi trẻ chưa hợp tác, thay vì áp đặt. Lớp học đa lứa tuổi còn mở ra cơ hội để trẻ nhỏ học hỏi và noi gương từ hành vi tự giác của các anh chị lớn, biến việc tuân thủ quy tắc thành một thói quen được truyền cảm hứng hơn là áp đặt.
Bên cạnh đó, các quy tắc trong lớp học luôn được xây dựng trên sự thấu hiểu và được giải thích rõ ràng. Nhờ đó, trẻ không chỉ biết điều gì cần tuân thủ, mà còn hiểu vì sao điều đó quan trọng, từ đó hình thành sự vâng lời có ý thức.
Nhờ cách tiếp cận toàn diện này, Sakura Schools không chỉ tạo ra môi trường nuôi dưỡng sự vâng lời trong hạnh phúc mà còn giúp trẻ phát triển nền tảng ý chí, tinh thần trách nhiệm và sự tôn trọng – những phẩm chất quan trọng trong tương lai.
“Ba cấp độ của sự vâng lời” không chỉ là một khái niệm lý thuyết mà là chiếc la bàn định hướng cho cha mẹ và nhà giáo dục trong hành trình đồng hành cùng trẻ. Khi người lớn biết tôn trọng sự phát triển tự nhiên, chuẩn bị môi trường, làm gương và kiên nhẫn đồng hành, sự vâng lời sẽ không còn là sự phục tùng bị áp đặt, mà trở thành biểu hiện tự nhiên của ý chí và kỷ luật nội tâm. Đây chính là nền tảng để trẻ lớn lên như một con người tự do, có trách nhiệm và biết hợp tác – đúng như tinh thần mà Montessori đã nhấn mạnh: “Sự vâng lời là sự nở hoa cuối cùng của ý chí.”
