Trong những năm đầu đời, trẻ nhỏ giống như “miếng bọt biển” hấp thụ mọi trải nghiệm, âm thanh, hình ảnh và tương tác xung quanh. Tiến sĩ Maria Montessori gọi giai đoạn này (0–6 tuổi) là thời kỳ của trí tuệ thẩm thấu (Absorbent Mind) – một năng lực tâm lý đặc thù cho phép trẻ tiếp thu một cách tự nhiên và vô thức, không thông qua sự ghi nhớ có ý thức. Bà từng viết: “Đứa trẻ thẩm thấu tri thức trực tiếp vào đời sống tâm linh của nó. Nó kết hợp vào chính mình tất cả những gì trong thế giới xung quanh mà đôi mắt nó nhìn thấy và đôi tai nó nghe được” (Montessori, Trí tuệ thẩm thấu, 1949).
Điều này có nghĩa là mỗi yếu tố trong môi trường và cách người lớn ứng xử đều in dấu sâu đậm vào nhân cách, tư duy và hành vi của trẻ sau này. Montessori nhấn mạnh: “Người lớn làm việc để hoàn thiện môi trường, nhưng đứa trẻ xây dựng chính bản thân nó bằng phương tiện đó” (Montessori, 1949).
Vì thế, việc chuẩn bị môi trường có chủ đích cùng với vai trò định hướng tinh tế của người lớn trở thành điều kiện tiên quyết để trí tuệ thẩm thấu của trẻ được nuôi dưỡng và phát huy tối ưu.
1. Môi trường – người thầy thầm lặng của trẻ
Trong quan điểm của Montessori, môi trường chính là “người thầy thứ hai” của trẻ. Một môi trường được chuẩn bị sẵn sàng không chỉ cung cấp học cụ, không gian vật lý mà còn tạo nên bầu không khí tinh thần an toàn, ấm áp và khơi gợi sự tò mò.
Trẻ nhỏ trong giai đoạn trí tuệ thẩm thấu hấp thụ mọi điều từ môi trường xung quanh như bọt biển; vì thế, mỗi chi tiết từ cách sắp xếp, ánh sáng, âm thanh cho đến sự yên tĩnh và trật tự đều mang tính giáo dục, tác động trực tiếp đến quá trình hình thành nhân cách và tư duy của trẻ.
Montessori từng nhấn mạnh: “Môi trường phải giàu có để hấp dẫn đứa trẻ, và phải được tổ chức một cách khoa học để phục vụ nhu cầu phát triển của nó.” Maria Montessori, Trí tuệ thẩm thấu, trang 84 Chính môi trường ấy giúp trẻ tự do lựa chọn, tự trải nghiệm và dần hình thành ý thức kỷ luật nội tại.
2. Vai trò của người lớn – người đồng hành tinh tế
Nếu môi trường là “người thầy thứ hai”, thì người lớn bao gồm giáo viên và phụ huynh chính là “người đồng hành tinh tế”, vừa kiến tạo nên môi trường, vừa kết nối trẻ với môi trường.
Trẻ hấp thụ không chỉ những gì người lớn nói, mà cả thái độ, cảm xúc và cách ứng xử của họ. Sự bình tĩnh, tôn trọng, kiên nhẫn và yêu thương của người lớn trở thành khuôn mẫu vô hình mà trẻ tiếp nhận từng ngày. Người lớn cần biết lùi lại để trao cho trẻ cơ hội tự lập, nhưng cũng sẵn sàng quan sát, hướng dẫn và hỗ trợ khi cần thiết.
Quan trọng hơn, vai trò này không phải là “người dạy” theo nghĩa truyền thống – là người truyền đạt kiến thức theo cách áp đặt mà là người bảo vệ sự tập trung của trẻ, duy trì sự tôn trọng đối với nhịp độ phát triển cá nhân của mỗi em, và nuôi dưỡng niềm tin rằng chính đứa trẻ mới là chủ thể tự kiến tạo nên nhân cách và tri thức của mình.
3. Thực tiễn triển khai tại Montessori Sakura Schools
Tại Montessori Sakura Schools, việc nuôi dưỡng trí tuệ thẩm thấu của trẻ từ 0–6 tuổi được triển khai một cách hệ thống và nhất quán, dựa trên triết lý của Maria Montessori. Nhà trường luôn coi môi trường học tập là “người thầy thầm lặng” và đội ngũ giáo viên, cha mẹ là “người đồng hành tinh tế”.
- Môi trường chuẩn bị kỹ lưỡng: Các lớp học được thiết kế mở, nhiều ánh sáng tự nhiên, nhiều cây xanh, trang trí tối giản và hài hòa, tạo sự an toàn và thân thiện, gần gũi với thiên nhiên. Các lĩnh vực học tập được phân chia rõ ràng. Giáo cụ Montessori đầy đủ, đa dạng được sắp xếp khoa học, phù hợp với từng giai đoạn phát triển, để trẻ có thể dễ dàng tiếp cận và tự do lựa chọn.
- Người lớn là cầu nối và đồng hành: Giáo viên tại Sakura Schools được đào tạo bài bản, không áp đặt hay “dạy” theo cách truyền thống, mà quan sát, lắng nghe và tạo điều kiện để trẻ được tự trải nghiệm. Họ vừa là người kiến tạo môi trường, vừa là cầu nối giúp trẻ khai thác và kết nối với môi trường đó. Cha mẹ cũng được đồng hành thông qua các buổi hội thảo, hướng dẫn thực hành tại nhà để duy trì sự thống nhất trong việc nuôi dưỡng trí tuệ thẩm thấu.
- Hoạt động học tập tự nhiên: Mỗi ngày học của trẻ tại Sakura Schools là một hành trình khám phá tự do nhưng có định hướng. Trẻ được trải nghiệm chu trình học tập dài liên tục không ngắt quãng với các hoạt động cá nhân và nhóm nhỏ, qua đó phát triển khả năng tập trung, tính tự lập và nuôi dưỡng những kỹ năng xã hội cũng như phẩm chất tích cực trong giao tiếp.”
Thực tiễn trên minh chứng rõ ràng cho quan điểm của Montessori rằng chính môi trường chuẩn bị và người lớn đồng hành là “đòn bẩy kép” giúp trí tuệ thẩm thấu phát huy tối đa trong giai đoạn 0–6 tuổi.
Trí tuệ thẩm thấu trong giai đoạn 0–6 tuổi là nền tảng cho nhân cách và năng lực học hỏi suốt đời. Một môi trường được chuẩn bị chu đáo cùng sự đồng hành tinh tế của người lớn chính là chìa khóa để năng lực ấy được nuôi dưỡng. Mỗi hành động, mỗi sự sắp đặt đều như hạt giống gieo vào tâm hồn trẻ, giúp trẻ lớn lên thành những con người độc lập, nhân văn và sáng tạo – đúng như tinh thần Montessori và cũng là khẳng định của nhiều nghiên cứu giáo dục hiện đại.
