Bé yêu dạo này thường xuyên la hét, ăn vạ vô cớ? Cha mẹ cảm thấy mệt mỏi, lo lắng không biết phải làm sao? Đừng vội kết luận bé “hư”! Rất có thể, bé yêu đang trải qua giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 1. Bài viết này Sakura Montessori sẽ cung cấp cho bạn kiến thức và giải pháp để đồng hành cùng con.
Khủng hoảng tuổi lên 1 là gì? Nguyên nhân gây ra khủng hoảng tuổi lên 1
Khủng hoảng tuổi lên 1 (hay khủng hoảng tuổi tập đi) là giai đoạn bé có những biến đổi về tâm sinh lý, thường bắt đầu từ 12-18 tháng tuổi. Bé trở nên cáu kỉnh, ăn vạ, bám mẹ… Đây là dấu hiệu bé đang lớn và phát triển, không phải bé “hư”.
Nguyên nhân gây khủng hoảng tuổi lên 1:
- Phát triển thể chất: Bé tập đi, tập nói, khám phá thế giới xung quanh với tốc độ chóng mặt. Sự vận động liên tục này có thể khiến bé mệt mỏi, dễ cáu gắt.
- Phát triển nhận thức: Bé bắt đầu nhận thức về bản thân, muốn tự làm mọi thứ. Tuy nhiên, khả năng của bé còn hạn chế, dẫn đến thất vọng và bực bội.
- Phát triển cảm xúc: Bé chưa biết cách kiểm soát và thể hiện cảm xúc một cách phù hợp. Bé có thể dễ dàng chuyển từ vui vẻ sang khóc lóc, giận dữ.
- Phát triển ngôn ngữ: Bé muốn giao tiếp, diễn đạt ý muốn, nhưng vốn từ còn ít ỏi. Sự bất lực trong giao tiếp cũng khiến bé khó chịu.
- Hình thành tính độc lập: Bé muốn tự khẳng định mình, tự quyết định, nhưng vẫn cần sự hỗ trợ của cha mẹ. Sự mâu thuẫn này gây ra khủng hoảng.
Dấu hiệu cảnh báo bé đang trong giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 1
Nhận biết sớm các dấu hiệu của khủng hoảng tuổi lên 1 sẽ giúp cha mẹ chủ động hơn trong việc giúp đỡ bé. Hãy chú ý đến những biểu hiện sau đây, vì chúng có thể là tín hiệu bé đang cần bạn hơn bao giờ hết.
- Cáu gắt, dễ nổi nóng: Bé thường xuyên cáu kỉnh, khó chịu, dễ khóc, dễ giận dữ hơn bình thường. Những chuyện nhỏ nhặt cũng có thể khiến bé bùng nổ.
- Ăn vạ: Bé khóc lóc, mè nheo, lăn ra đất, đập phá đồ đạc… để đòi hỏi hoặc phản đối khi không được đáp ứng yêu cầu.
- Bám mẹ/bố: Bé không chịu rời cha mẹ, quấy khóc khi cha mẹ đi vắng hoặc không ở gần. Bé muốn được cha mẹ chú ý và quan tâm liên tục.
- Khó ngủ: Bé khó vào giấc, ngủ không sâu, hay thức giấc giữa đêm và khóc lóc. Bé có thể từ chối đi ngủ hoặc thức dậy sớm hơn bình thường.
- Biếng ăn: Bé không chịu ăn, kén ăn, hoặc ăn ít hơn bình thường. Bé có thể ngậm thức ăn, phun thức ăn, hoặc từ chối thử món mới.
- Thay đổi tính nết: Bé trở nên bướng bỉnh, không nghe lời, thích làm ngược lại ý cha mẹ. Bé có thể thách thức giới hạn mà cha mẹ đặt ra.
- Hay nói “không”: Bé thường xuyên từ chối, phản đối mọi thứ, ngay cả những việc bé thích. Đây là cách bé thể hiện sự độc lập.
- Tự làm mọi thứ: Bé muốn tự làm mọi việc (dù chưa đủ khả năng), và tỏ ra khó chịu, giận dữ khi bị ngăn cản hoặc giúp đỡ.
- Phân biệt với vấn đề khác: Bé quấy khóc do mọc răng thường kèm theo chảy nước dãi, thích gặm đồ vật. Bé ốm thường có các biểu hiện như sốt, ho, sổ mũi…
Cách giúp cha mẹ ứng phó và xử lý khủng hoảng tuổi lên 1 ở trẻ
Đối mặt với khủng hoảng tuổi lên 1, cha mẹ không hề đơn độc. Với tình yêu thương bao la, sự kiên nhẫn vô bờ, và một số kỹ năng, cha mẹ hoàn toàn có thể giúp bé yêu vượt qua giai đoạn này một cách nhẹ nhàng, thậm chí là biến nó thành cơ hội để gắn kết hơn với con.
Thay đổi tư duy của cha mẹ
Trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào, cha mẹ cần thay đổi cách nhìn nhận về giai đoạn này. Đây không phải là lúc để tranh đấu với con, mà là lúc để thấu hiểu và yêu thương.
- Chấp nhận: Khủng hoảng tuổi lên 1 là một giai đoạn phát triển bình thường, tất yếu của mọi đứa trẻ. Không phải bé “hư”, “bướng bỉnh”, mà là bé đang lớn và học cách khẳng định bản thân.
- Đồng cảm: Hãy đặt mình vào vị trí của bé. Bé đang phải đối mặt với rất nhiều thay đổi và thử thách. Bé cần sự thấu hiểu và hỗ trợ của cha mẹ hơn bao giờ hết.
- Bình tĩnh: Giữ bình tĩnh là yếu tố then chốt. Khi cha mẹ bình tĩnh, bé sẽ cảm thấy an toàn và dễ dàng hợp tác hơn. Đừng phản ứng bằng sự cáu giận hay mất kiên nhẫn, vì điều đó chỉ khiến tình hình trở nên tệ hơn.
- Yêu thương: Hãy thể hiện tình yêu thương với bé vô điều kiện, bằng lời nói, cử chỉ, ánh mắt. Ôm ấp, vỗ về, trò chuyện với bé thường xuyên. Tình yêu thương là liều thuốc tốt nhất cho bé trong giai đoạn này.
Các chiến lược, kỹ thuật cụ thể
Bên cạnh việc thay đổi tư duy, cha mẹ cần trang bị cho mình những kỹ năng và chiến lược cụ thể để ứng phó với các tình huống trong giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 1. Đừng lo lắng, những kỹ năng này không hề khó.
Tạo môi trường an toàn, yêu thương
Môi trường sống an toàn và tràn ngập yêu thương là nền tảng cho sự phát triển lành mạnh của bé.
- Ôm ấp, vỗ về, trò chuyện với bé thường xuyên để bé cảm nhận được tình yêu thương và sự quan tâm của cha mẹ.
- Dành thời gian chất lượng để chơi cùng bé, tham gia vào các hoạt động bé yêu thích.
- Đảm bảo an toàn cho bé khám phá môi trường xung quanh bằng cách loại bỏ các vật dụng nguy hiểm, che chắn các ổ điện, góc nhọn…
Thiết lập lịch trình sinh hoạt đều đặn
Một lịch trình sinh hoạt ổn định sẽ giúp bé cảm thấy an toàn và dự đoán được mọi việc, từ đó giảm bớt sự lo lắng và cáu kỉnh.
Thiết lập giờ ăn, giờ ngủ, giờ chơi cố định mỗi ngày. Tuân thủ lịch trình này một cách nhất quán, trừ những trường hợp bất khả kháng.
Đáp ứng nhu cầu của bé một cách hợp lý
Đáp ứng nhu cầu của bé không có nghĩa là nuông chiều mọi đòi hỏi. Cha mẹ cần phân biệt giữa nhu cầu thực tế và đòi hỏi vô lý.
- Không bỏ mặc bé khi bé khóc, hãy dỗ dành và đáp ứng khi đó là nhu cầu chính đáng.
- Không bỏ mặc bé khóc, nhưng cũng không nuông chiều mọi đòi hỏi vô lý. Tìm hiểu nguyên nhân khiến bé khó chịu (đói, khát, mệt, ốm, tã bẩn,…) và giải quyết triệt để.
Thiết lập giới hạn rõ ràng
Đặt ra các quy tắc đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với độ tuổi của bé (ví dụ: không đánh bạn, không ném đồ chơi…). Giải thích cho bé hiểu tại sao lại có những quy tắc đó (bằng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu). Nhất quán trong việc thực hiện các quy tắc.
Sử dụng kỷ luật tích cực
Kỷ luật tích cực không phải là trừng phạt, mà là hướng dẫn bé cách cư xử đúng đắn một cách nhẹ nhàng và yêu thương.
Thay vì la mắng, đánh đập, hãy hướng dẫn bé cách cư xử đúng. Khen ngợi khi bé có hành vi tốt. Đánh lạc hướng khi bé có hành vi không tốt. Ví dụ: Thay vì nói “Không được ném đồ chơi!”, hãy nói “Con để đồ chơi xuống nhé!”.
Xử lý cơn ăn vạ
Ăn vạ là biểu hiện thường gặp trong giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 1. Đừng quá lo lắng, hãy bình tĩnh và áp dụng các chiến lược sau.
- Giữ bình tĩnh (đây là điều quan trọng nhất). Hít thở sâu và tự nhủ rằng đây chỉ là giai đoạn tạm thời.
- Phớt lờ cơn ăn vạ (nếu bé an toàn, không có nguy cơ tự làm đau mình). Không nhìn, không nói chuyện, không tương tác với bé trong lúc bé đang ăn vạ.
- Đánh lạc hướng bé sang một hoạt động khác hấp dẫn hơn.
- Không nhượng bộ trước những đòi hỏi vô lý. Nếu bạn nhượng bộ một lần, bé sẽ học được rằng ăn vạ là cách hiệu quả để đạt được điều mình muốn.
- Ôm bé vào lòng nếu bé cần sự an ủi. Đôi khi, tất cả những gì bé cần chỉ là một cái ôm từ cha mẹ.
Giúp bé đối phó với cảm xúc
Bé 1 tuổi chưa thể tự mình điều chỉnh cảm xúc. Cha mẹ cần giúp bé làm quen với cảm xúc và học cách thể hiện chúng một cách phù hợp.
- Dạy bé gọi tên cảm xúc (ví dụ: “Con đang buồn à?”, “Con đang tức giận à?”, “Con đang vui à?”). Sử dụng các hình ảnh, biểu tượng để minh họa cho các cảm xúc.
- Chấp nhận cảm xúc của bé, không phán xét. Không nói những câu như “Có gì đâu mà khóc!”, “Con trai không được khóc!”.
- Hướng dẫn bé cách thể hiện cảm xúc một cách phù hợp. Ví dụ: Thay vì đánh bạn, hãy nói “Con không thích!”. Thay vì ném đồ, hãy đấm vào gối hoặc xé giấy.
Tăng cường giao tiếp với bé
Giao tiếp thường xuyên và hiệu quả là chìa khóa để hiểu bé và giúp bé vượt qua giai đoạn khủng hoảng.
- Trò chuyện với bé thường xuyên, ngay cả khi bé chưa nói được nhiều. Mô tả những gì bạn đang làm, gọi tên các đồ vật, con vật xung quanh.
- Đọc sách, kể chuyện, hát cho bé nghe. Đây là cách tuyệt vời để phát triển ngôn ngữ và kết nối với bé.
- Sử dụng ngôn ngữ cơ thể (ánh mắt, cử chỉ, nét mặt) để giao tiếp với bé. Bé có thể hiểu được rất nhiều điều thông qua ngôn ngữ cơ thể của bạn.
Tăng cường giao tiếp với bé
Khuyến khích tính tự lập là một cách hiệu quả để giảm bớt sự bướng bỉnh và ăn vạ của bé.
Cho bé tự làm những việc vừa sức (ví dụ: tự xúc ăn, tự mặc quần áo, tự dọn đồ chơi…). Tạo cơ hội để bé tự mình thực hiện các công việc đơn giản.
Khen ngợi khi bé cố gắng và thành công. Đừng chê bai hay chỉ trích khi bé làm sai.
Tìm kiếm sự hỗ trợ
Đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ khi bạn cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng, hoặc không biết phải làm gì.
- Chia sẻ với người thân, bạn bè, hoặc các cha mẹ khác để học hỏi kinh nghiệm và nhận được sự đồng cảm.
- Tham gia các hội nhóm, diễn đàn về nuôi dạy con trên mạng xã hội hoặc ngoài đời thực.
- Tìm kiếm sự tư vấn từ bác sĩ, chuyên gia tâm lý nếu bạn cảm thấy cần thiết. Đừng ngại tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp khi bạn không thể tự mình giải quyết vấn đề.
Khi nào cần tìm đến chuyên gia?
Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào dưới đây, cha mẹ nên đưa bé đi khám bác sĩ, chuyên gia tâm lý, hoặc chuyên gia về phát triển trẻ em:
- Cơn giận dữ kéo dài và nghiêm trọng: Các cơn giận của bé trở nên tồi tệ hơn sau 2 tuổi, kéo dài quá lâu (hơn 15-20 phút), xảy ra thường xuyên (nhiều lần trong ngày), và không thể kiểm soát.
- Hành vi tự làm hại: Bé tự làm đau bản thân (ví dụ: đập đầu, cắn tay, tự cào cấu…) hoặc làm hại người khác (đánh, cắn, đá…).
- Nín thở khi khóc: Bé nín thở khi khóc hoặc giận dữ đến mức tím tái, mất ý thức (cơn nín thở do khóc).
- Cha mẹ mất kiểm soát: Cha mẹ cảm thấy quá căng thẳng, mệt mỏi, mất kiểm soát, không thể đối phó với bé, hoặc có nguy cơ bạo hành bé.
- Dấu hiệu chậm phát triển: Bé có các dấu hiệu chậm phát triển về ngôn ngữ, vận động, nhận thức, hoặc giao tiếp xã hội (ví dụ: không nói được từ đơn, không biết đi, không phản ứng khi được gọi tên…).
- Thu mình, không giao tiếp: Bé thu mình, không muốn giao tiếp hay tương tác với người khác, không có biểu hiện cảm xúc rõ ràng.
- Thay đổi đột ngột: Bé có những thay đổi đột ngột về hành vi, thói quen.
Câu hỏi thường gặp về khủng hoảng tuổi lên 1?
Để giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về khủng hoảng tuổi lên 1, chúng tôi đã tổng hợp một số câu hỏi thường gặp và giải đáp ngắn gọn, dễ hiểu dưới đây.
Khủng hoảng tuổi lên 1 là gì?
Trả lời: Là giai đoạn bé có những thay đổi về tâm sinh lý, thường bắt đầu từ 12-18 tháng tuổi, do bé phát triển về nhận thức, ngôn ngữ, và tính độc lập.
Khủng hoảng tuổi lên 1 bắt đầu từ khi nào?
Trả lời: Thường bắt đầu khi bé được khoảng 12-18 tháng tuổi, nhưng có thể sớm hơn hoặc muộn hơn tùy từng bé.
Khủng hoảng tuổi lên 1 kéo dài bao lâu?
Trả lời: Giai đoạn này thường bắt đầu từ khoảng 12-18 tháng tuổi và có thể kéo dài đến 2-3 tuổi, tùy thuộc vào từng bé và cách ứng phó của cha mẹ.
Khủng hoảng tuổi lên 1 có nguy hiểm không?
Trả lời: Về cơ bản, khủng hoảng tuổi lên 1 không nguy hiểm. Đây là giai đoạn phát triển bình thường. Tuy nhiên, cha mẹ cần phân biệt với các vấn đề sức khỏe hoặc tâm lý khác (ví dụ: rối loạn phổ tự kỷ, chậm phát triển…). Nếu có bất kỳ lo lắng nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.
Làm thế nào để giúp bé vượt qua khủng hoảng tuổi lên 1?
Trả lời: Yêu thương, kiên nhẫn, thấu hiểu, tạo môi trường an toàn, thiết lập lịch trình, đáp ứng nhu cầu, thiết lập giới hạn, kỷ luật tích cực, và tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần.
Cùng con vượt qua khủng hoảng, hướng tới tương lai tươi sáng
Khủng hoảng tuổi lên 1 là một thử thách nhưng cũng là cơ hội để cha mẹ thấu hiểu và gắn kết với con hơn. Bằng tình yêu thương, sự kiên nhẫn, và những kiến thức đúng đắn, cha mẹ sẽ giúp bé vượt qua giai đoạn này một cách nhẹ nhàng, hướng tới một tương lai tươi sáng.
Tại Sakura Montessori, chúng tôi thấu hiểu những khó khăn của cha mẹ trong giai đoạn này. Chúng tôi tin rằng mỗi đứa trẻ đều có tiềm năng phát triển vượt trội, và sẵn sàng đồng hành cùng bạn trên hành trình nuôi dạy con.
Để tìm hiểu thêm về phương pháp giáo dục Montessori và cách ứng phó với khủng hoảng tuổi lên 1, hãy liên hệ với Sakura Montessori để được tư vấn hoặc đăng ký tham quan trường.
- Giáo viên Montessori Quốc tế được chứng nhận bởi Hiệp hội Phát triển Montessori Quốc tế (IAPM).
- Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội
- 13 năm kinh nghiệm làm việc với trẻ nhỏ
Vừa tốt nghiệp đại học, cô Lã Thị Phương Thảo đã bén duyên với Sakura Montessori và gắn bó đến nay đã được 13 năm. Trong một thập kỷ làm việc với các bạn nhỏ tại Sakura Montessori, cô Phương Thảo luôn theo đuổi phương châm giáo dục cá nhân hóa dựa vào thiên hướng phát triển, cá tính riêng của mỗi cá nhân trẻ cũng như phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ để đạt được hiệu quả cao nhất.
