Nói ngọng gây ảnh hưởng rất lớn tới các cuộc giao tiếp cũng như sự tự tin của con người. Chính vì vậy nếu thấy dấu hiệu của tình trạng này ở các bé, bố mẹ cần can thiệp sớm và đúng cách. Bài viết sau của Sakura Montessori sẽ tổng hợp những kiến thức chuẩn nhất do chuyên gia nghiên cứu về cách dạy trẻ hết nói ngọng.
Các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ
Quá trình hình thành ngôn ngữ ở trẻ được chia theo các giai đoạn tương ứng với các mốc thời gian quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển khả năng này. Dưới đây là một số cột mốc phát triển ngôn ngữ quan trọng trong giai đoạn từ sơ sinh đến 6 tuổi:
- Từ khi còn trong tử cung: Khi ấy, trẻ đã có thể nghe được các âm thanh xung quanh. Ngay sau khi sinh, trẻ cũng bắt đầu phản ứng với âm thanh và dần dần có thể nhận biết giọng nói của cha mẹ.
- Khoảng 6 tháng tuổi: Đây được xem là khoảng thời gian gợi ý ngôn ngữ, trẻ bắt đầu gợi ý ngôn ngữ của mình bằng cách kêu, cười và gesticulate. Đây cũng là cách mà trẻ thể hiện ý muốn và cảm xúc của mình.
- Khoảng 12 – 18 tháng tuổi: Trẻ bắt đầu nói và phát triển những từ ngữ đầu tiên. Ban đầu, đó sẽ là những từ ngắn và đơn giản mà ba mẹ tập cho bé như “mẹ”, “baba”. Dần dần, trẻ sẽ học nói được nhiều từ mới và bắt đầu có khả năng xây dựng những câu ngắn.
- Trong giai đoạn từ 18 tháng đến 2 tuổi: Đây là thời gian trẻ gia tăng ngôn ngữ, trẻ sẽ tiếp tục tăng cường từ vựng của mình. Các bé sẽ học và nói được nhiều từ mới cũng như bắt đầu sử dụng câu ngắn thường xuyên hơn để thể hiện yêu cầu của mình.
- Từ 3 – 4 tuổi: Khi ấy trẻ đã có thể kể những câu chuyện đơn giản và có khả năng sắp xếp các sự kiện với một trình tự có logic. Đồng thời cũng có thêm các khả năng như hiểu và sử dụng các khái niệm cơ bản về màu sắc, hình dạng và số lượng.
- Khoảng 4-5 tuổi: Ở độ tuổi này, trẻ đã có thể sử dụng ngữ pháp, chúng có thể là các quy tắc ngữ pháp đơn giản như số ít, số nhiều, thì hiện tại và quá khứ. Bên cạnh đó cũng có thể có thêm các khả năng sử dụng từ nối và cấu trúc câu phức tạp hơn.
- 5-6 tuổi: Trẻ bắt đầu xây dựng và phát triển các khả năng đọc, viết cơ bản. Chúng có thể là nhận diện các chữ cái, từ ngắn và bắt đầu viết những chữ cái đơn giản.
>>Xem thêm: 9+ cách dạy trẻ tập nói tại nhà dễ dàng, hiệu quả
Lưu ý rằng các cột mốc này chỉ mang tính chất tham khảo và nó có sự sai lệch tùy theo thời gian phát triển của mỗi trẻ. Ngoài ra, các yếu tố môi trường và tương tác xã hội cũng có ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển khả năng ngôn ngữ của trẻ.
Trẻ nói ngọng – nguyên nhân vì sao?
Hiện nay, tình trạng nói ngọng ở các bé xảy ra khá phổ biến, hiện tượng này bị gây nên bởi các yếu tố như di truyền, kỹ năng điều chỉnh, môi trường sống hay do các vấn đề liên quan tới cơ quan nói,… Sau đây là một vài nguyên nhân chính của hiện tượng nói ngọng ở trẻ.
1. Phát triển ngôn ngữ
Khi trẻ đang trong quá trình phát triển ngôn ngữ, có thể xảy ra hiện tượng nắm bắt âm thanh và điều khiển cơ quan nói không đồng đều gây nên việc nói ngọng. Trong quá trình hình thành ngôn ngữ, trẻ sẽ lắng nghe và phản hồi lại những âm thanh nghe được một cách chính xác. Bé cần phải nhận biết và phân biệt các âm thanh khác nhau, từ âm đơn giản đến âm phức tạp. Đồng thời, điều khiển các cơ quan nói như môi, lưỡi, hàm và họng để mô phỏng lại các âm thanh mà trẻ nghe thấy một cách chính xác.
>>Xem thêm: Bí Quyết Phát Triển Ngôn Ngữ Cho Trẻ Từ 0-6 Tuổi Ba Mẹ Cần Biết
Tuy nhiên, trong quá trình này, ngôn ngữ sẽ có thể xảy ra sự không đồng đều bởi khả năng nghe và điều khiển cơ quan nói của trẻ. Điều này gây nên sự khó khăn trong việc phát âm một vài từ hoặc âm thanh do khiển cơ quan nói một cách không chính xác. Kết quả là, trẻ sẽ bắt đầu nói ngọng, tức là không thể phát âm chuẩn một số âm thanh hoặc có biến thể trong việc phát âm.
2. Yếu tố di truyền
Nhiều nghiên cứu đã cho thấy rằng yếu tố di truyền thực sự liên quan đến tình trạng nói ngọng ở trẻ. Nếu trong gia đình có người thân cận, chẳng hạn như cha mẹ hay anh chị, hoặc người thân khác nói ngọng, tỷ lệ trẻ xảy ra tình trạng nói ngọng khi phát triển ngôn ngữ sẽ cao hơn so với những trường hợp khác. Điều này chứng tỏ yếu tố di truyền có ảnh hưởng nhất định đến khả năng nói của trẻ.
Tuy nhiên, việc di truyền nói ngọng không phải một điều dễ dàng. Bởi trẻ không chỉ phụ thuộc vào một gen duy nhất, mà là kết quả của tương tác giữa nhiều gen, do đó yếu tố di truyền giọng nói xảy ra là tương đối thấp.
>>xem thêm: Dạy trẻ kỹ năng sống: 5 nguyên tắc giao tiếp hiệu quả mà ba mẹ cần dạy cho trẻ
3. Kỹ năng điều chỉnh
Có một số thói quen xấu như mút tay, đặt tay vào miệng hay ngoáy mũi có thể ảnh hưởng đến phần lưỡi và miệng của trẻ, dẫn đến vấn đề nói ngọng. Khi ba mẹ nhận thấy con làm những động tác này, hãy nhanh chóng đánh trống lảng bằng cách làm con chú ý vào việc khác, khiến con quên đi việc mút tay dần dần. Ba mẹ cũng có thể nhắc con trực tiếp rằng mút tay là thói quen xấu và không nên làm, nhưng hãy thể hiện thái độ không quá nghiêm khắc để không làm con cảm thấy áp lực.
4. Tình trạng lưỡi, hàm, môi hoặc họng
Các cơ quan phát âm như lưỡi, hàm, môi và họng có thể bị thương tổn hoặc sai cấu trúc, làm khả năng đồng bộ không ổn định trong quá trình phát âm của trẻ và khiến ngôn ngữ của trẻ trở nên khó khăn. Một trẻ gặp vấn đề về môi có thể gặp khó khăn trong việc phát ra các âm thanh của các chữ cái như “p”, “b”, “m”. Nếu lưỡi không hoạt động một cách chính xác, trẻ sẽ khó có thể phát âm chuẩn các âm tiếng “t”, “d”, “n”. Vấn đề về họng cũng có thể ảnh hưởng tới phát âm như “k”, “g”.
Các vấn đề với cơ quan nói có thể hình thành bởi các yếu tố như bẩm sinh, tổn thương hoặc phát triển không đúng hướng. Ví dụ, như việc trẻ có hàm răng không đều hay lưỡi quá dẻo có thể gây nên nhiều khó khăn trong việc điều khiển cơ quan nói. Ngoài ra, các chấn thương hoặc khuyết tật cũng gây ra việc nói ngọng.
5. Môi trường
Môi trường sống và tác động xã hội là một yếu tố ảnh hưởng rất lớn tới khả năng học tập và phát triển ngôn ngữ của trẻ. Áp lực trong gia đình hay môi trường học tập căng thẳng sẽ là một tác động xấu gây nên việc nói ngọng của trẻ. Khi trẻ bị căng thẳng và ngại giao tiếp sẽ là một cản trở lớn cho việc phát triển ngôn ngữ dẫn đến sự không lưu loát trong câu từ.
Ngoài ra, trẻ cũng trau dồi kinh nghiệm giao tiếp thông qua môi trường sống và gia đình sẽ là những yếu tố ảnh hưởng đến giọng nói. Nếu trẻ thường nghe các thành viên trong gia đình nói ngọng, trẻ sẽ mô phỏng lại rồi học theo kiểu phát âm đó.
Hướng dẫn 6 cách dạy trẻ hết nói ngọng hiệu quả
Nói ngọng ảnh hưởng rất lớn đến khả năng giao tiếp cũng như sự tự tin của trẻ. Do đó, ba mẹ cần phát hiện và can thiệp sớm nếu tình trạng này. Tuy nhiên, việc chữa nói ngọng lại không hề khó hay cần các công nghệ tiên tiến, phức tạp. Ba mẹ có thể tham khảo và áp dụng giáo án dạy trẻ nói ngọng theo 6 cách mà các chuyên gia chia sẻ dưới đây.
1. Dạy trẻ nói ngọng – Tạo môi trường giao tiếp thoải mái
Luôn tạo cho trẻ một môi trường thoải mái và cảm giác được ủng hộ: Đây là môi trường mà trẻ không phải chịu sự áp lực từ việc bắt buộc phải phát âm đúng và không có sự trêu chọc nào dành cho trẻ. Khích lệ trẻ nói chuyện một cách tự nhiên nhất và tạo điều kiện cho bé tự tin chia sẻ ý kiến và cảm xúc của mình.
2. Cách dạy bé nói ngọng – Chú trọng vào việc nghe và mô phỏng
Mô phỏng cho trẻ về cách phát âm đúng cũng như luyện tập thêm các âm thanh cụ thể giúp trẻ cải thiện kỹ năng phát âm. Hãy luyện tập các thanh âm khó một cách đều đặn nhưng phải nhẹ nhàng. Ba mẹ có thể sử dụng các trò chơi hay tạo cuộc trò chuyện để thúc đẩy trẻ tham gia một cách tích cực.
3. Dạy trẻ nói ngọng – Giảm tốc độ và lưu ý đến phát âm chính xác
Khi tập cho trẻ nói chuyện, ba mẹ hãy cố gắng giảm tốc độ nói của bản thân để trẻ có thời gian lắng nghe, cũng như học theo để có thể tạo lại âm thanh một cách chính xác. Bên cạnh đó, ba mẹ cũng cần tăng cường rõ ràng và sự phân biệt cho từng âm thanh đặc biệt là các âm khó, để trẻ có thể nghe và nhận biết chúng một cách rõ ràng nhất.
4. Cách dạy trẻ bị nói ngọng – Sử dụng kỹ thuật giãn âm
Kỹ thuật giãn âm (phrasing techniques) là phương pháp giúp trẻ cải thiện tình trạng nói ngọng bằng cách tạo ra sự giãn cách rõ ràng giữa các từ và các câu khi nói chuyện. Trẻ sẽ có thể tạo ra sự ngắt nghỉ ngắn sau mỗi từ và điều chỉnh tốc độ nói chậm rãi.
Áp dụng kỹ thuật này, trẻ có thể luyện tập sự lưu loát trong khi phát âm, nhận biết âm thanh và nhịp điệu của câu nói một cách rõ ràng. Ngoài ra, việc sử dụng biểu đạt tay và ngôn ngữ cơ thể cũng hỗ trợ trẻ trong việc tạo ra sự giãn cách trong khi nói, giúp trẻ nói chuyện tự tin và rõ ràng hơn.
5. Thực hành các bài tập cơ bản
Luyện nói tập trung vào các chữ cái và từ mà trẻ hay phát âm sai. Hãy dạy cho trẻ các bài tập về cơ miệng vào buổi sáng, ví dụ như há miệng to và phát âm các chữ cái “A, O, N, L, CH, TR…”. Thực hiện lặp lại khoảng 5 đến 7 lần để tăng cường kỹ năng phát âm.
Kết hợp học và chơi giúp tạo hứng thú cho trẻ, ba mẹ có thể kết hợp việc học phát âm với các hoạt động vui chơi có thưởng. Ví dụ như hỏi trẻ tên những đồ vật hay con vật có chữ cái bắt đầu bằng H, K, M, L,… để trẻ trả lời. Điều này giúp trẻ ghi nhớ tên chữ cái và cải thiện kỹ năng phát âm.
6. Tìm sự giúp đỡ từ chuyên gia
Nếu trẻ gặp khó khăn nghiêm trọng với việc nói ngọng và rất khó để bố mẹ tự can thiệp, hãy xem xét việc tìm sự hỗ trợ từ các chuyên gia phát âm và ngôn ngữ. Họ là những người có đủ chuyên môn và có thể đánh giá cũng như xác định chính xác nguyên nhân gây ra nói ngọng ở trẻ từ đó đưa ra các phương pháp và kỹ thuật phù hợp giúp trẻ vượt qua vấn đề.
Các chuyên gia có thể cung cấp những bài tập và hoạt động giúp tập trung vào việc phát âm chính xác đồng thời cải thiện sự lưu loát trong lời nói của trẻ. Họ cũng có thể tham gia cùng trẻ và gia đình để tạo ra một môi trường và kế hoạch tốt nhất cho tình trạng nói ngọng.
Câu hỏi thường gặp
Giáo án dạy trẻ nói ngọng chuẩn khoa học
Ba mẹ có thể tham khảo hai cuốn sách “Dạy trẻ hết nói ngọng” của tác giả Nguyễn Thị Hồng hoặc “Nói chuyện không ngọng” của tác giả Trần Thị Lợi. Đây là một nguồn tài liệu hữu ích cho phụ huynh và giáo viên. Sách cung cấp phương pháp và kỹ thuật dạy trẻ cải thiện phát âm và lưu loát trong lời nói. Với bài tập và hoạt động thực hành, cuốn sách dễ hiểu và ứng dụng cao. Đó là nguồn thông tin giá trị để giúp trẻ vượt qua khó khăn trong nói ngọng một cách hiệu quả.”
Bài đọc luyện L và N cho bé hết nói ngọng
Không chỉ trẻ em mà có rất nhiều người Việt Nam gặp phải tình trạng nói ngọng hai chữ cái “L” và “N”. Khi trẻ gặp vấn đề nói ngọng chữ L và N, ngoài việc ảnh hưởng tới giao tiếp, cũng có thể gây khó khăn trong việc viết chính tả và học tập. Để giúp trẻ khắc phục tình trạng này, phụ huynh có thể thực hiện các bài tập cho trẻ như trong bài viết sau: Bài Tập Chữa Ngọng L Và N Giúp Bé Phát Âm Chuẩn
Hy vọng những chia sẻ trên của Sakura Montessori về cách dạy trẻ hết nói ngọng sẽ phần nào giúp các bậc cha mẹ tìm ra được cách hướng dẫn trẻ vượt qua vấn đề nói ngọng một cách khoa học và hiệu quả nhất. Tạo điều kiện thuận lợi để trẻ tự tin vượt qua khó khăn và tiến bước trên con đường phát triển của mình.
